рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19-22: рдмोрд▓рдиे рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрджि рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХुрдЫ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг | Right to freedom, Article 19, Protection of certain rights regarding freedom of speech, etc.

рднाрд░рдд рдХे рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19-22: рдмोрд▓рдиे рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖрджि рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХुрдЫ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг | Right to freedom, Article 19, Protection of certain rights regarding freedom of speech, etc.



рдЗрд╕ рдкोрд╕्рдЯ рдоें рдЖрдкрдХो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХ्рдпा рд▓िрдЦा рд╣ुрдЖ рд╣ै? рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╣ै? рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдХрдм рдиिрд▓ंрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै? рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ 19 рдоें рдХ्рдпा рд╣ै? рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХिрддрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै? рдЖрджि рдЗрди рд╕рдм рдк्рд░рд╢्рдиो рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдЬाрдирдиे рдХो рдоिрд▓ेंрдЧे

рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░: рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХा рд╕्рдеाрди рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдоें рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। "рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рд╣ी рдЬीрд╡рди рд╣ै" рдЗрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुреж 19 рд╕े 22 рддрдХ рдоें рднाрд░рдд рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡िрднिрди्рди рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं। рдпे рдЪाрд░ों рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рджैрд╣िрдХ рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХे рдЕрдзिрдХाрд░-рдкрдд्рд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ैं। рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдПँ рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдЖрдзाрд░ рд╕्рддрдо्рдн рд╣ैं। рдЗрдирдоें рд╕े рд╕ाрдд рдоूрд▓рднूрдд рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдУं рдХा рд╕्рдеाрди рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдоुрдЦ рд╣ै। рдЕрдиुреж 19 рднाрд░рдд рдХे рд╕рдм 'рдиाрдЧрд░िрдХों' рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ाрдд рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдПँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै- (рдХ) рд╡ाрдХ् рдФрд░ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाः (рдЦ) рд╕рднा рдХрд░рдиे рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा; (рдЧ) рд╕ंрдШ рдмрдиाрдиे рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाः (рдШ) рдн्рд░рдордг рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा; (рдЩ) рдЖрд╡ाрд╕ рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा (рдЪ) рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдЕрд░्рдЬрди, рдзाрд░рдг рдФрд░ рд╡्рдпрдпрди рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा (44рд╡ें рд╕ंрд╡िрдзाрди рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1978 рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░рд╕्рдд) (рдЫ) рдкेрд╢ा, рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп, рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдПрд╡ं рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा। 

рдЕрдиुреж 19 рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рджрдд्рдд рдЕрдзिрдХाрд░ рдХेрд╡рд▓ 'рдиाрдЧрд░िрдХों' рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ैं- рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें 'рдиाрдЧрд░िрдХ' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдк्рд░рджрдд्рдд рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдПँ рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╣ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ैं; рдХिрд╕ी рд╡िрджेрд╢ी рдХो рдирд╣ीं।'  рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рдХрдо्рдкрдиी рднी рдиाрдЧрд░िрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рдЕрддрдПрд╡ рд╡рд╣ рдЕрдиुреж 19 рдоें рдк्рд░рджрдд्рдд рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рджाрд╡ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। 'рдиाрдЧрд░िрдХ' рд╢рдм्рдж рд╕े рдХेрд╡рд▓ рдордиुрд╖्рдп рдоाрдд्рд░ рдХा рдмोрдз рд╣ोрддा рд╣ै, рдХृрдд्рд░िрдо рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдирд╣ीं рдЬैрд╕े рдХि рдХрдо्рдкрдиी।
рдЬैрд╕ा рдХि рд╡िрджिрдд рд╣ै, рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдПँ рдЖрдд्рдпрди्рддिрдХ (absolute) рдирд╣ीं рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдоें рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдЕрд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣ी рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдРрд╕े рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं рдк्рд░рджाрди рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рдЬो рд╕рдорд╕्рдд рд╕рдоुрджाрдп рдХे рд▓िрдП рдЕрд╣िрддрдХрд░ рд╣ों। рдпрджि рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рд╕рдоाрдЬ рдЕंрдХुрд╢ рди рд▓рдЧाрдпे рддो рдЙрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╡िрдиाрд╢рдХाрд░ी рд╣ोрдЧा। рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рддрднी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै рдЬрдм рд╡рд╣ рд╡िрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрдпрдоिрдд рд╣ो। рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд╣рдо рджूрд╕рд░ों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рдЖрдШाрдд рдирд╣ीं рдкрд╣ुँрдЪा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдПреж рдХेреж рдЧोрдкाрд▓рди рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рди्рдпाрдпाрдзिрдкрддि рд╢्рд░ी рдкрддंрдЬрд▓ि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдиे рдпрд╣ рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХिрдпा рд╣ै рдХि "рдордиुрд╖्рдп рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░рд╢ीрд▓ рдк्рд░ाрдгी рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдЪीрдЬों рдХे рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдХрд░рддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдПрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХो рдиिрдпрди्рдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдЖрджрд░ рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुреж 19 (2) рд╕े (6) рддрдХ рдоें рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдЧрдпी рд╣ै। рдЗрдирдХे рдЕрд╕्рддрд░्рдЧрдд рдпрджि рд░ाрдЬ्рдп рд▓ोрдХрд╣िрдд рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕рдордЭрддा рд╣ै рддो рдиाрдЧрд░िрдХों рдХी рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддाрдУं рдкрд░ рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рд▓рдЧा рд╕рдХрддा рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╢рд░्рдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ो। рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдХे рд▓िрдП рджो рд╢рд░्рддें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ैं-

1-рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдХेрд╡рд▓ рдЕрдиुреж 19 рдХे рдЦंрдб (2) рд╕े (6) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рд╣ी рд▓рдЧाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। 2- рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдХी рдХрд╕ौрдЯी (Reasonable Restriction): 'рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд' рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдХ्рдпा рд╣ै, рдпрд╣ рдПрдХ рдХрдаिрди рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै। рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХा рдХाрд░्рдп рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ 'рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд' рд╢рдм्рдж рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХे рдкुрдирд░्рд╡िрд▓ोрдХрди рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ рд╡िрдзाрдирдордг्рдбрд▓ рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЕंрддिрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡рд╣ рди्рдпाрдпिрдХ рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдЕрдзीрди рд╣ै। рдХिрди्рддु рдиिрд░्рд╡рди्рдзрдиों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХो рдЬाँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдорд▓े рдХे рддрде्рдпों рдФрд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХुрдЫ рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рд╣ैं рдЬिрдирдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХी рдЬाँрдЪ рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рд╡े рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ैं- (1) рдХोрдИ рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै рдпा рдирд╣ीं, рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ рдЕрди्рддिрдо рдиिрд░्рдгрдп рджेрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХो рд╣ै, рд╡िрдзाрдирдордг्рдбрд▓ рдХो рдирд╣ीं।"

2- рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдЕрди्рдпाрдпрдкूрд░्рдг рдпा рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬрдирддा рдХे рд╣िрддों рдоें рдЬिрддрдиा рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ैं рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╣िрдд рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╣िрдд рдоें рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдФрд░ рдЙрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоें рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрдд рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ो рдЬिрд╕े рдХाрдиूрди рдмрдиाрдХрд░ рд╡िрдзाрдирдордг्рдбрд▓ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै।" рдпрд╣ рдХाрдиूрди рдХो рд╕्рд╡ेрдЪ्рдЫाрдЪाрд░ी рдФрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╕े рдЕрдзिрдХ рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рд▓рдЧाрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै, рдЕрддः рдЕрд╡ैрдз рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

(3) рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХा рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдпा рд╕ाрдоाрди्рдп рдоाрдирджрдг्рдб рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рдЬो рд╕рднी рдоाрдорд▓ों рдоें рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ूрдк рд╕े рд▓ाрдЧू рд╣ो рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡ाрдж рдХे рддрде्рдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдоाрдирджрдг्рдб рдЙрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдЬिрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рдк्рд░рдпोрдЬрди, рдмुрд░ाрдИ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा, рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рд▓рдЧाрдиे рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рдоें рднिрди्рдирддा, рд╕рдордХाрд▓ीрди рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмрджрд▓рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рди्рдпाрдпिрдХ рдиिрд░्рдгрдп рдХे рд▓िрдП рдЗрди рд╕рднी рдмाрддों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

(4) рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХो рдоौрд▓िрдХ рд╡िрдзि рдФрд░ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдд्рдордХ рд╡िрдзि рджोрдиों рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдЗрд╕рд▓िрдП рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рдк्рд░рддिрдмрди्рдзों рдХी рдХेрдмрд▓ рдЕрд╡рдзि рдФрд░ рдоाрдд्рд░ा рд╣ी рдирд╣ीं, рд╡рд░рди् рдЙрдирдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдФрд░ рдЙрдирдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдзिрдХृрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдвंрдЧ рдкрд░ рднी рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे।

(5) рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдиीрддि рдХे рдиिрджेрд╢рдХ рддрдд्рд╡ों рдоें рдиिрд╣िрдд рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рд╡рди्рдзрди рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдоाрдиे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
(6) рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХा рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда (objective) рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рд╡्рдпрдХ्рддिрдиिрд╖्рда (subjective) рдирд╣ीं। рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХा рдоाрдирджрдг्рдб рдПрдХ рдФрд╕рдд рд╡िрд╡ेрдХрд╢ीрд▓ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдоाрдирджрдг्рдб рд╣ै, рди рдХि рдЬिрд╕े рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдоाрдирддा рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЗрд╕ी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдоें рдЕрдкрдиी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдк्рд░ेрд░िрдд рди рд╣ोрдиे рдХी рдЪेрддाрд╡рдиी рджी рд╣ै। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдпрдж्рдпрдкि рдЗрд╕ рдмाрдд рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдоें рдХि рдХ्рдпा рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै, рди्рдпाрдпाрдзीрд╢ों рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рджрд░्рд╢рди рдФрд░ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХा рдмрд╣ुрдд рдмрдб़ा рд╣ाрде рд╣ोрддा рд╣ै рдЗрди рдоाрдорд▓ों рдоें рд╡े рдЕрдкрдиी рджाрдпिрдд्рд╡ рдХी рднाрд╡рдиा рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрдпंрдд्рд░рдг рдж्рд╡ाрд░ा рд╡ैрдзाрдиिрдХ рдиिрд░्рдгрдп рдоें рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХो рд╕ीрдоिрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рдпрд╣ рднрд▓ी-рднाँрддि рд╕рдордЭрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХेрд╡рд▓ рдЙрдирдХो рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рд╡рд░рди् рд╕рднी рдХे рд▓िрдпे рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдиे рдк्рд░рддिрд╡рди्рдзों рдХो рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╕рдордЭрдХрд░ рд╣ी рд▓рдЧाрдпा рд╣ोрдЧा।

(7) рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХो рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдоें рдФрд░ рдЙрд╕ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоें рдЬिрд╕े рд╡िрдзाрдпिрдХा рдХाрдиूрди рдмрдиाрдХрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै, рдПрдХ рд╡िрд╡ेрдХрдкूрд░्рдг рд╕рдо्рдмрди्рдз рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।

8) рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 (1) рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдк्рд░рддिрд╡рди्рдз рдХेрд╡рд▓ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдХे рдЦंрдб (2) рд╕े (6) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рд╣ो рд▓рдЧाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рд╕े рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ोंрдЧे।

(9) рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХा рдХाрд░्рдп рдХेрд╡рд▓ рдиिрд░्рдмрди्рдзрдиों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рд╣ै, рдХाрдиूрди рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा рдирд╣ीं। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рдХेрд╡рд▓ рдпрд╣ी рджेрдЦрдиा рд╣ै рдХि рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рд▓рдЧाрдпे рдЧрдпे рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै рдпा рдирд╣ीं। рдЙрдирдХा рдХाрд░्рдп рдпрд╣ рджेрдЦрдиा рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдоें рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдХो рджिрдпे рдЧрдпे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХे рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕рдоुрдЪिрдд рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं। рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХा рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдХे рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рдоाрдд्рд░ рд╣ी рдк्рд░рддिрдмрди्рдзों рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рд╣ै।*

(10) рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рдмрди्рдзрди "рдиिрд╖ेрдзाрдд्рдордХ (prohibitive) рднी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд░ोрдХ рдХेрд╡рд▓ рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рд╡рди्рдзрди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЦрддрд░рдиाрдХ рд╡्рдпाрдкाрд░ों рдХे рдоाрдорд▓े рдоें, рдЬैрд╕े рд╢рд░ाрдм, рдирд╢ीрд▓े рдкौрдзे рдЙрдЧाрдиा, рдФрд░рдд рдХा рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХрд░рдиा, рдЙрд╕ рдкूрд░े рдм्рдпाрдкाрд░ рдХो рджेрдиा рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рд╣ोрдЧा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдХिрд╕ी рднी рд╡िрдзिрдкूрд░्рдг рд╡ाрдгिрдЬ्рдп рдпा рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдкूрд░्рдг рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЗрди рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЙрд╕े рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рддिрдмрди्рдзों рдХे рдЕрдзीрди рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрди рдкрд░ рдРрд╕े рдк्рд░рддिрдмрди्рдз рд▓рдЧाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬिрд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा, рд╢ाрди्рддि-рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдПрд╡ं рдиैрддिрдХрддा рдЗрдд्рдпाрджि рдХे рд▓िрдпे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╕рдордЭрддी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЬрд╣ाँ рдк्рд░рддिрд╡рди्рдз рдиिрд╖ेрдз рдХी рд╕ीрдоा рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрд░्рд╡рди्рдзрди рдХे рдоाрдирджंрдб рдХो рдкूрд░ा рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдпा рдирд╣ीं।

FAQ:
    Q. рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХ्рдпा рд▓िрдЦा рд╣ुрдЖ рд╣ै?
    Q. рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХिрддрдиे рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╣ै?
    Q. рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдХрдм рдиिрд▓ंрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै?
    Q. рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рднाрдЧ 19 рдоें рдХ्рдпा рд╣ै?
    Q. рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 19 рдоें рдХिрддрдиे рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै?

                                                                                                                                                рдХ्рд░рдорд╢ः.......

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░, рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 18, рдЙрдкाрдзिрдпों рдХा рдЕрди्рдд | Article 18 of Indian Constitution in Hindi

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░, рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 18, рдЙрдкाрдзिрдпों рдХा рдЕрди्рдд | Article 18 of Indian Constitution in Hindi



рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 18 рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХिрд╕ी рднी рд╡्рдпрдХ्рддि, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╣ो рдпा рд╡िрджेрд╢ी, рдХी рдЙрдкाрдзिрдпाँ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рд╕े рдордиा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рднाрд░рдд рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╕ाрдоंрддрд╢ाрд╣ी рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХा рдЕрди्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдХिрди्рддु рдЕрдиुреж 18 рд╕ेрдиा рдпा рд╡िрдж्рдпा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЙрдкाрдзिрдпों рдХो рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдирд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдоें рджेрд╢ рдХी рд╕ैрдиिрдХ рд╢рдХ्рддि рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиे рддрдеा рджेрд╢ рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣рди рдоिрд▓рддा рд╣ै।


рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рдЦंрдб (2) рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдХिрд╕ी рд╡िрджेрд╢ी рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдХोрдИ рдЙрдкाрдзि рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рдордиा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЦंрдб (3) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХोрдИ рд╡िрджेрд╢ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬो рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рдХिрд╕ी рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрдж рдкрд░ рд╣ै, рдмिрдиा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рд╕рдо्рдорддि рдХे рдХिрд╕ी рд╡िрджेрд╢ी рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рдХोрдИ рдЙрдкाрдзि рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдоाрдорд▓ों рдкрд░ рд╕े рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрджेрд╢ी рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдоें рднाрд░рдд рдХे рдк्рд░рддि рдиिрд╖्рдаा рдХी рднाрд╡рдиा рдХा рд╕ृрдЬрди рдХрд░рддा рд╣ै।

рдЦрдг्рдб (4) рдпрд╣ рдЙрдкрдмрди्рдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि, рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рдиाрдЧрд░िрдХ рд╣ो рдпा рд╡िрджेрд╢ी рдЬो рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рдХिрд╕ी рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрдж рдкрд░ рд╣ै, рдХिрд╕ी рд╡िрджेрд╢ी рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рдмिрдиा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХी рд╕рдо्рдорддि рдХे рдХोрдИ рдЙрдкрд╣ाрд░, рдЙрдкाрдзि, рд╡ृрдд्рддि рдЕрдерд╡ा рдкрдж рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।

рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ рдЧрдгрддрди्рдд्рд░ рджिрд╡рд╕ рдкрд░ рдЕрдкрдиे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो 'рднाрд░рдд рд░рдд्рди', рдкрдж्рдо рд╡िрднूрд╖рдг', 'рдкрдж्рдорд╢्рд░ी' рдЖрджि рдЙрдкाрдзिрдпों рд╕े рд╡िрднूрд╖िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдпे рдЙрдкाрдзिрдпां рдЙрди्рд╣ें рдЬीрд╡рди рдХे рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдпोрдЧрджाрди рджेрдиे рдкрд░ рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрддी рд╣ैं।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 18 рдХे рдЙрдкрдмрди्рдзों рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХिрд╕ी рджंрдб рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЙрдкрдмрди्рдз рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХेрд╡рд▓ рдиिрджेрд╢ाрдд्рдордХ рд╣ै, рдЖрджेрд╢ाрдд्рдордХ рдирд╣ीं। рдХिрди्рддु рд╕ंрд╕рдж् рдХो рдХाрдиूрди рдмрдиाрдХрд░ рдЗрди рдЙрдкрдмрди्рдзों рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд▓िрдП рджрдг्рдб рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рдиे рдХी рдкूрд░्рдг рд╢рдХ्рддि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै।


рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 | рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдЕрди्рдд

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 | рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдЕрди्рдд



        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17, рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдЕрди्рдд: рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा рдЕрди्рдд рдХा рдЕंрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдХिрд╕ी рднी рд░ूрдк рдоें рдЖрдЪрд░рдг рдиिрд╖िрдж्рдз рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рд╕े рдЙрдкрдЬी рдХिрд╕ी рдиिрд░्рдпोрдЧ्рдпрддा рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा рдЕрдкрд░ाрдз рд╣ोрдЧा рдЬो рд╡िрдзि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рджंрдбрдиीрдп рд╣ोрдЧा।        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдХिрд╕ी рднी рд░ूрдк рдоें рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд╖ेрдз рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рд╕े  рдЙрдд्рдкрди्рди рдХिрд╕ी рдЕрдпोрдЧ्рдпрддा рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХो рджंрдбрдиीрдп рдЕрдкрд░ाрдз рдШोрд╖िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрд╡िрдзाрди рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рдЪрд▓े рдЖ рд░рд╣े рдЗрд╕ рдорд╣ाрди рдХрд▓ंрдХ рдХो рдХेрд╡рд▓ рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╣ी рдШोрд╖рдгा рдирд╣ीं рдХрд░рддा, рд╡рд░рди् рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдЗрд╕рдХे рдХिрд╕ी рднी рд░ूрдк рдоें рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХो рднी рдордиा рдХрд░рддा рд╣ै।
        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 рдФрд░ 35 рдХे рдЕрдзीрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд╕ंрд╕рдж् рдиे рд╕рди् 1955 рдоें рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдЕрдкрд░ाрдз рдЕрдзिрдиिрдпрдо 1955 рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдеा। рдпрд╣ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХे рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд▓िрдП рджंрдб рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХे рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХрддрдо 500 рд░ुрдкрдпा рдЬुрд░्рдоाрдиा рдпा 6 рдоाрд╣ рдХी рд╕рдЬा рдпा рджोрдиों рд╕рдЬाрдпें рд╕ाрде-рд╕ाрде рджी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं। 1955 рдХे рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдоें рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा (рдЕрдкрд░ाрдз) рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1976 рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░рдХे рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХे рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╣िрдд рджंрдб рдХो рдФрд░ рдХрдаोрд░ рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдиाрдо рдХो рдмрджрд▓рдХрд░ рдк्рд░ोрдЯेрдХ्рд╢рди рдЖрдл рд╕िрд╡िрд▓ рд░ाрдЗрдЯ рдПрдХ्рдЯ (Protection of Civil Rights Act) рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдзीрди рд▓ोрдХрд╕ेрд╡рдХों рдХा рдпрд╣ рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рд╣ोрдЧा рдХि рдЙрдХ्рдд рдЕрдкрд░ाрдзों рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░ें। рдпрджि рдХोрдИ рд▓ोрдХрд╕ेрд╡рдХ рдЙрдХ्рдд рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрдзीрди рдХिрдпे рдЧрдпे рдЕрдкрд░ाрдзों рдХी рдЬांрдЪ рдХрд░рдиे рдоें рдЬाрдирдмूрдЭрдХрд░ рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд╣ै рддो рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрдпेрдЧा рдХि рд╡рд╣ рдРрд╕े рдЕрдкрд░ाрдз рдХो рдЙрдд्рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै।
        рди рддो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 рдФрд░ рди рд╣ी рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдЕрдкрд░ाрдз рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1955 рдоें 'рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा' рдХी рдХोрдИ рдкрд░िрднाрд╖ा рджी рдЧрдпी рд╣ै। рдХिрди्рддु рдоैрд╕ूрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЕрдкрдиे рдПрдХ рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп рдоें рдЗрд╕рдХे рдЕрд░्рде рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ै। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рдирд╣ीं рд▓рдЧाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд░्рде рдоें рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдХрдИ рдХाрд░рдгों рд╕े рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдп рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬैрд╕े рдЬрди्рдо, рд░ोрдЧ, рдоृрдд्рдпु рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рдХाрд░рдгों рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдЙрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХुрд░ीрддिрдпों рд╕े рд╕рдордЭрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬो рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдЬाрддि-рдк्рд░рдеा рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 17 рдЗрд╕ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмुрд░ाрдИ рдХा рдиिрд╡ाрд░рдг рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рдЬाрддि-рдк्рд░рдеा рдХी рджेрди рд╣ै, рди рдХि рд╢ाрдм्рджिрдХ рдЕрд╕्рдкृрд╢्рдпрддा рдХा। рджेрдЦिрдпे- рджेрд╡рд░ाрдЬी рдмрдиाрдо рдкрдж्рдорди्рдиा 1 рдХा рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп।


рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 | рд▓ोрдХ рдиिрдпोрдЬрди рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 | рд▓ोрдХ рдиिрдпोрдЬрди рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░



        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдпрд╣ рдЙрдкрдмрди्рдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд░ाрдЬ्рдпाрдзीрди рдиौрдХрд░िрдпों рдпा рдкрджों рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕рдм рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд▓िрдП рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдорддा рд╣ोрдЧी। рд░ाрдЬ्рдпाрдзीрди рдиौрдХрд░ी рдпा рдкрдж рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ, рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо, рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди, рдиिрд╡ाрд╕ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдЕрдкाрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╕рдордЭा рдЬाрдпрдЧा рдФрд░ рди рд╣ी рд╡िрднेрдж рдХिрдпा рдЬाрдпрдЧा। рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рдХे рддीрди рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ैं рдЬो рдЦंрдб 3, 4, 5 рдоें рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рд╣ैं।

        рдз्рдпाрди рд░рд╣े рдХि рдЕрдиुреж 16 рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЧैрд░-рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рдпрд╣ рдЕрдзिрдХाрд░ рдирд╣ीं рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрд╡िрджा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдПрд╕реж рдХेреж рдЕрдЪ्рдпुрддрди рдмрдиाрдо рдХेрд░рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдк्рд░ाрд░्рдеी рдХो рд╕рд░рдХाрд░ी рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ों рдоें рджूрдз рдЖрдкूрд░्рддि рдХрд░рдиे рдХा рдаेрдХा рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджिрдпा рдеा, рдХिрди्рддु рдмाрдж рдоें рдпрд╣ рд░рдж्рдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рджे рджिрдпा рдЧрдпा рдЬो рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рд╣рдХाрд░ी рджुрдЧ्рдз рд╕ंрд╕्рдеा рдеी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рд╕рд░рдХाрд░ рдЙрдд्рддрд░рджाрдпी рдирд╣ीं рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдаेрдХेрджाрд░ рдХो рдаेрдХा рд╕ंрд╡िрджा рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рджिрдпा рдЧрдпा рдеा, рд╡рд╣ рдХोрдИ рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡рдХ рдирд╣ीं рдеा। рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдаेрдХा рджेрдиा рдЕрдиुреж 16 рдХे рдЕрд░्рдеाрди्рддрд░्рдЧрдд рдиिрдпोрдЬрди рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै।
        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬ्рдпाрдзीрди рдиौрдХрд░िрдпों рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рди рдХि рдкृрдердХ् рдПрд╡ं рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рд╡рд░्рдЧों рдХे рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рд╕рдоाрдирддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдпрд╣ рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рдЙрд╕рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдПрд╡ं рдк्рд░рддिрднा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬाрдпрдЧा।         рдз्рдпाрди рд░рд╣े рдХि рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдорддा рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдпा рдоाрдирджрдг्рдбों рдХा рдЙрди्рдоूрд▓рди рдирд╣ीं рд╣ै। рдЕрдиुреж 16 рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдкूрд░्рдг рдЕрдзिрдХाрд░ рджेрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдПрд╡ं рдоाрдирджрдг्рдбों рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░ рд╕рдХे। рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдоें рдоाрдирд╕िрдХ рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдкुрд╖्рдЯि, рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди, рдиैрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдФрд░ рдЬрдирд╣िрдд рдЖрджि рднी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं। рдЬिрди рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рддрдХрдиीрдХी рдЬ्рдЮाрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдЙрдирдХे рд▓िрдП рддрдХрдиीрдХी рдЕрд░्рд╣рддाрдпें рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдпों рдХे рдкूрд░्рд╡ рдЪрд░िрдд्рд░ рдЖрджि рдХे рдмाрд░े рдоें рднी рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рддрдеा рдЙрдирдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдиिрдпрдо рднी рдмрдиाрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдХिрди्рддु рд╢рд░्рдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЪрдпрди рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдордирдоाрдиे рдвंрдЧ рдХी рди рд╣ो। рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдоाрдирджрдг्рдб рдФрд░ рдкрдж рдпा рдиिрдпुрдХ्рддि рдоें рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╕рдо्рдмрди्рдз рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдкрдж рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рдЕрд░्рд╣рддा рдХा рдоाрдирджрдг्рдб рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे; рдЙрджाрд╣рд░рдг – рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдо рдкीреж рдирд░рд╕िंрд╣рд░ाрд╡ рдХा рдиिрд░्рдгрдп।
        рдкाрдг्рдбुрд░ंрдЧ рдмрдиाрдо рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдкिрдЯीрд╢рдирд░ рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЪुрдиाрд╡ рдХे рдЧुрдг्рдЯूрд░ рдЬिрд▓े рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдХрд░рддा рдеा। рд╡рд╣ рдоुрди्рд╕िрдл рдХे рдкрдж рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдк्рд░рдд्рдпाрд╢ी рдеा рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдиे рдЖрд╡ेрджрди-рдкрдд्рд░ рдЖрдорди्рдд्рд░िрдд рдХिрдпा рдеा। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдоें рдЗрд╕ рдкрдж рдХे рд▓िрдП рдЬिрди рдЕрд░्рд╣рддाрдУं рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдеा, рдЙрдирдоें рд╕े рджो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдеीं-
    1- рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрдзि рдХा рдЬ्рдЮाрди рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рддрдеा
    2- рдЖрд╡ेрджрди-рдкрдд्рд░ рджेрдиे рдХे рд╕рдордп рдк्рд░рдд्рдпाрд╢ी рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ो।
        рдкिрдЯीрд╢рдирд░ рдЗрд╕ рдкрдж рдХे рд▓िрдП рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╕рднी рдЕрд░्рд╣рддाрдпें рд░рдЦрддा рдеा, рдХिрди्рддु рд╡рд╣ рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ рдиे рдЙрд╕рдХे рдЖрд╡ेрджрди-рдкрдд्рд░ рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕्рд╡ी- рдХाрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХो рддрдеा рдЙрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЬाрд░ी рдХी рдЧрдпी рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдХो рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЕрд░्рд╣рддा рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпाрд╢ी рдж्рд╡ाрд░ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрдзिрдпों рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рдмीрдЪ рдХोрдИ рдпुрдХ्рддिрд╕ंрдЧрдд рд╕ंрдмंрдз рдирд╣ीं рдеा। рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рд╡िрдзिрдпों рдХा рдЬ्рдЮाрди рдХिрд╕ी рднी рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд╡рдХाрд▓рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡рдХीрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрд╕рдж्рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпे рдЧрдпे рд╡िрднेрдж рд╕े рднी рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рд╣ोрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрджेрд╢िрдХ рдк्рд░рдмрди्рдзрдХ рдмрдиाрдо рдкрд╡рдирдХुрдоाрд░ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХे рд╕्рдеाрдиाрдкрди्рди рдкрдж рд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрдзिрд╖्рдаाрдпी рдкрдж рдкрд░ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЖрджेрд╢ рдоें рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдмрддाрдпा рдЧрдпा рдеा рдХि рд╡рд╣ рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдкрдж рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХे рдпोрдЧ्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рд╕े рдХрдиिрд╖्рда рд╡्рдпрдХ्рддि рднी рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдкрджों рдкрд░ рд╕्рдеाрдиाрдкрди्рди рд░ूрдк рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рдЖрджेрд╢ рдоें рдПрдХ рдУрд░ рддो рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпे рдЧрдпे рд╕рд░ाрд╣рдиीрдп рдХाрд░्рдп рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рдЧрдИ рдеी рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЙрд╕рдХी рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╢िрдХाрдпрддें рдФрд░ рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдЯिрдк्рдкрдгिрдпां рднी рдХी рдЧрдИ рдеीं। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХो рдЕрдкрдиी рд╕рдлाрдИ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиे рдХा рдХोрдИ рдЕрд╡рд╕рд░ рдирд╣ीं рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЕрд╕рдж्рднाрд╡рдиाрдкूрд░्рдг рдХाрд░्рд░рд╡ाрдИ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рдХा рдЖрджेрд╢ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХे рдк्рд░рддिрд╡рд░्рддрди рдХा рдХोрдИ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рдмрддाрдпा рдЧрдпा рдеा।         рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ा рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрд░्рде рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдоाрдирддा рд╕े рд╣ै, рдкृрдердХ् рдФрд░ рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдоाрдирддा рд╕े рдирд╣ी। рдЖрд▓ рдЗрдг्рдбिрдпा рд╕्рдЯेрд╢рдирдоाрд╕्рдЯрд░्рд╕ рдПрд╕ोрд╕िрдпेрд╢рди рдмрдиाрдо рдЬрдирд░рд▓ рдоैрдиेрдЬрд░ рд╕ेрди्рдЯ्рд░рд▓ рд░ेрд▓рд╡े рдХा рд╡ाрдж рдЗрд╕рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЙрд╕ рдиिрдпрдо рдХो, рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЧाрд░्рдбों рдХी рд╣ाрдпрд░ рдЧ्рд░ेрдб рд╕्рдЯेрд╢рди рдоाрд╕्рдЯрд░ рдХे рдкрдж рдкрд░ рд░ोрдб рд╕ाрдЗрдб рд╕्рдЯेрд╢рди рдоाрд╕्рдЯрд░ों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдкрд╣рд▓े рдкрджोрди्рдирддि рд╣ो рдЬाрддी рдеी, рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рд░ोрдб рд╕ाрдЗрдб рд╕्рдЯेрд╢рди рдоाрд╕्рдЯрд░ рдФрд░ рдЧाрд░्рдбों рдХी рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рднрд░्рддी рдХी рдЬाрддी рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдЕрд▓рдЧ- рдЕрд▓рдЧ рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХी рдкрджोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд░ाрд╕्рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЙрдирдХे рджो рднिрди्рди рддрдеा рдкृрдердХ् рд╡рд░्рдЧ рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЙрдирдХी рдкрджोрди्рдирддि рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рд╕рдоाрдирддा рдпा рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХрд░рдиे рдХा рдХोрдИ рдк्рд░рд╢्рди рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрдарддा рд╣ै। рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХे рджो рднिрди्рди рддрдеा рдкृрдердХ् рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдпे рдкрджोрди्рдирддि рдХे рдиिрдпрдо рднी рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдпे।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдиुреж 16 рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ा рдоें рд╡िрднिрди्рди рд╢्рд░ेрдгिрдпों рдХी рд╕ृрд╖्рдЯि рдХрд░рдиे рдХा рднी рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, 1944 рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рдЖрджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдпрдХрд░ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХा рдкुрдирд░्рдЧрдарди рдХिрдпा рдФрд░ рдЖрдпрдХрд░ рдЕрдлрд╕рд░ों рдХी рдПрдХ рд╢्рд░ेрдгी рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджो рд╢्рд░ेрдгिрдпां рдмрдиा рджी рдЧрдпीं। рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рд╣ुрдИ рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдж्рд╡िрддीрдп рд╢्рд░ेрдгी। рдж्рд╡िрддीрдп рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╡े рдЕрдлрд╕рд░ рд░рдЦे рдЧрдпे рдЬो рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЖрдпрдХрд░ рдЕрдлрд╕рд░ рдеे। рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЖрдпрдХрд░ рдЕрдлрд╕рд░, рд╕рд╣ाрдпрдХ рдХрдоिрд╢्рдирд░ рдХे рдкрдж рдкाрдиे рдпोрдЧ्рдп рдеे। рдХिрди्рддु рдж्рд╡िрддीрдп рдХे рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЖрдпрдХрд░ рдЕрдлрд╕рд░ рдРрд╕े рдкрдж рдкрд░ рддрд░рдХ्рдХी рд╕े рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЕрдлрд╕рд░ рдкрдж рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдкा рд╕рдХрддे рдеे। рдк्рд░ाрд░्рдеी рдиे рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХो рдЕрдиुреж 16 рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдмрддाрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЕрдлрд╕рд░ों рдХी рд╕ीрдзे рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдкрджों рдкрд░ рдкрджोрди्рдирддि рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдХिрди्рддु рдж्рд╡िрддीрдп рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЕрдлрд╕рд░ों рдХो рдЙрдЪ्рдЪрддрд░ рдкрджों рдкрд░ рдкрджोрди्рдирддि рдХे рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЕрддः рдпрд╣ рдЕрдиुреж 16 рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдк्рд░ाрд░्рдеी рдХी рдЗрд╕ рджрд▓ीрд▓ рдХो рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдиिрдпрдо рдХो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЕрдиुреж 16 рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рддрдм рд╣ोрддा рд╣ै рдЬрдм рдПрдХ рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╡िрднिрди्рди рдкрджों рдХो рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдкрджोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд╡рд╕рд░ рдХी рдЕрд╕- рдоाрдирддा рдмрд░рддी рдЬाрддी рд╣ै, рдХिрди्рддु рд╡िрднिрди्рди рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдкрджों рдХो рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рдкрджोрди्рдирддि рдХे рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдХा рджाрд╡ा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдоाрдорд▓े рдоें рдЕрдлрд╕рд░ों рдХी рджो рдкृрдердХ् рд╢्рд░ेрдгिрдпाँ рд╣ैं, рдЕрддः рдЙрдирдХी рдкрджोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдиिрдпрдоों рдХा рд╣ोрдиा рдЕрдиुреж 16 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рд╣ै, рджेрдЦिрдпे- рдХिрд╢ोрд░ी рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ, рдкंрдЬाрдм рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдо рдЬोрдЧिрди्рджрд░ рд╕िंрд╣,  рд╡्рдпрдо्рдмрдХ рд▓ाрд▓ рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдФрд░ рд╢्рдпाрдо рд╕ुрди्рджрд░ рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдХे рдиिрд░्рдгрдпों рдХो।         рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (1) рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рдиिрдпुрдХ्рддिрдпों рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╣ी рдирд╣ीं, рд╡рд░рди् рдкрджोрди्рдирддि рдЖрджि рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рднी рд▓ाрдЧू рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 16 (1) рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд 'рдиिрдпोрдЬрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдоाрдорд▓े' рдкрджाрд╡рд▓ी рдпрд╣ рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддी рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХेрд╡рд▓ 'рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рдиिрдпुрдХ्рддिрдпों' рдХे рдоाрдорд▓ों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै, рд╡рд░рди् рдЗрд╕рдоें рдиिрдпुрдХ्рддि рд╕ंрдмंрдзी рдЕрдиुрд╡рд░्рддी рдмाрддें рднी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं, рдЬैрд╕ा рдкрджोрди्рдирддि, рдкрджрдЪ्рдпुрддि, рд╡ेрддрди, рдкрджोрдд्рддрд░, рдЕрд╡рдХाрд╢, рдЧ्рд░ेрдЪ्рдпुрдЯी, рдкेрди्рд╢рди рдФрд░ рдЕрдзिрд╡ाрд░्рд╖िрдХी рднрдд्рддा рдЖрджि।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдХे рдЕрдзीрди рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдХे рд▓िрдП рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдиिрдпрдоों рдХा рд╡िрд╣िрдд рдХिрдпा рдЬाрдиा рдк्рд░рддिрд╖िрдж्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ा рд╕े рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдЕрдиुрдЬ्рдЮाрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдиिрдпрдоों рдХी рд╡िрдзिрдоाрди्рдпрддा рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡िрдзि рдЗрд╕ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдкूрд░्рд╡рд╡рд░्рддी рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ै। рд▓ोрдХрд╣िрдд рдоें рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╕ेрд╡ाрдиिрд╡ृрдд्рддि рдХा рдЙрдкрдмंрдз рд╕рднी рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡рдХों рдХो рд▓ाрдЧू рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рд▓िрдП рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдХे рдЕрдзीрди рдЗрд╕े рдЪुрдиौрддी рдирд╣ीं рджी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै, рджेрдЦिрдпे- рд░ाрдзाрдХृрд╖्рдг рдиाрдпрдбू рдмрдиाрдо рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16, рдЦंрдб (2) рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо рдФрд░ рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (2) рдоें рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрдзाрд░ों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рджो рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ 'рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо' рдФрд░ 'рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди' рднी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं рдЬो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 рдоें рдирд╣ीं рд╣ैं। рдЗрд╕ рдЕрд░्рде рдоें рдЕрдиुреж 16 рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЕрдиुреж 15 рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ै। рд▓ोрдХ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рдХोрдИ рд╡िрднेрдж рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрдпрдЧा। рдЗрд╕ рдЙрдкрдмрди्рдз рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рдк्рд░ाрди्рддीрдпрддाрд╡ाрдж рдФрд░ рднाрдИрднрддीрдЬाрд╡ाрдж рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рд╕рд░्рд╡рджा рдХे рд▓िрдП рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджेрдиा рдеा। рдордж्рд░ाрд╕ рдордж्рд░ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдпे, рдмंрдЧाрд▓ рдмंрдЧाрд▓िрдпों рдХे рд▓िрдпे, рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдХрди्рдирдб़ рд╡ाрд▓ों рдХे рд▓िрдпे рдЖрджि рдк्рд░ाрди्рддीрдпрддाрд╡ाрдж рдХे рдиाрд░े рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдпे рдШाрддрдХ рд╣ैं рдФрд░ рд╕рдЪ्рдЪे рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдоाрд░्рдЧ рдХो рдЕрд╡рд░ुрдж्рдз рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рдпे рдЕрдиिрд╖्рдЯрдХाрд░ी рд╡िрдЪाрд░ рджाрд╕рддा рдХाрд▓ рдХे рдоुрдЦ्рдп рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ैं। рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рдРрд╕े рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдЗрди्рд╣ीं рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (2) рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░рдкूрд░्рдг рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХे рд▓िрдпे 'рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо' рдХा рдЖрдзाрд░ рдПрдХ рдХрд▓ंрдХ рд╣ै।

рджрд╢рд░рде рд░ाрдоाрд░ाрд╡ рдмрдиाрдо рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╡ाрдж рдоें рдордж्рд░ाрд╕ рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдоाрдиुрдЧрдд рдЧ्рд░ाрдордкрдж рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1895 Madras Heredity Village Officers Act рдХी рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХрддा рдХो рдЪुрдиौрддी рджी рдЧрдпी рдеी। рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХी рдзाрд░ा 6 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдоुрди्рд╕िрдл рдХे рдкрдж рдХे рд▓िрдпे рдЗрд╕ рдкрдж рдХे рдЕрди्рддिрдо рдзाрд░рдХ рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдоें рд╕े рд╣ी рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдеा। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЗрд╕ рдзाрд░ा рдХो рдЕрд╡ैрдз рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ 'рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднेрджрднाрд╡ рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (2) рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдоुрди्рд╕िрдл рдХा рдкрдж рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзीрди рдПрдХ рдкрдж рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕ рдкрдж рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдЬिрд▓ाрдзीрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рд╡ेрддрди рдпा рднрдд्рддे рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЗрд╕ рдкрдж рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХेрд╡рд▓ 'рд╡ंрд╢рдХ्рд░рдо' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (3)

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (3) рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (2) рдХा рдПрдХ рдЕрдкрд╡ाрдж рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЦрдг्рдб (2) 'рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХो рд╡рд░्рдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╕рд░рдХाрд░ рдХुрдЫ рд╕ेрд╡ाрдУं рдХो рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै, рдмрд╢рд░्рддे рдХि рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрдЪिрдд рдХाрд░рдг рд╣ो। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рд╕ंрд╕рдж рдХो рдк्рд░ाрдзिрдХृрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХाрдиूрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕ рд╕ीрдоा рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░े рдЬрд╣ाँ рддрдХ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдХे рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХी рдЫूрдЯ рд╣ै। рдпрджि рдХिрд╕ी рдкрдж рдХे рд▓िрдпे рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рдХी рдЕрд░्рд╣рддा рдХे рд▓िрдпे рдХोрдИ рдЙрдЪिрдд рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдРрд╕ी рдЕрд░्рд╣рддा рдХो рдиिрд╣िрдд рдХрд░рдиा рдЕрдиुреж 16 (3) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рд╣ोрдЧा। рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХो рд░ोрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдЦрдг्рдб (3) рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╢рдХ्рддि рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕рдж् рдХो рдк्рд░рджाрди рдХी рдЧрдпी рд╣ै।

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (3) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдк्рд░ाрдк्рдд рд╢рдХ्рддि рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд╕ंрд╕рдж् рдиे рдкрдм्рд▓िрдХ рдПрдо्рдк्рд▓ाрдпрдоेंрдЯ рд░िрдХ्рд╡ाрдпрд░рдоेंрдЯ рдРрдЬ рдЯु рд░ेрдЬीрдбेрди्рд╕ рдРрдХ्рдЯ, 1957 [Public Employment (Requirement as to Residence) Act, 1957] рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдЙрди рд╕рднी рдк्рд░рд╡ृрдд्рдд рдХाрдиूрдиों рдХो рдиिрд░рд╕िрдд ( repeal) рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдпे рд░ाрдЬ्рдп рдпा рд╕ंрдШ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें 'рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рд╕ंрдмंрдзी рдпोрдЧ्рдпрддा рдХा рд╡िрдзाрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЙрдкрдмंрдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ाрдУं рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдпे рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдпोрдЧ्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдХि рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиिрд╡ाрд╕ी рдирд╣ीं рд╣ै। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢, рдордиीрдкुрд░, рдд्рд░िрдкुрд░ा рдФрд░ рддेрд▓ंрдЧाрдиा рдЖрджि рдоें рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा, рдЕрд░्рдеाрдд् рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें 'рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░िрдпों рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдпे рдПрдХ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдпोрдЧ्рдпрддा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдкрд╡ाрдж рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рдХेрд╡рд▓ рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЕрд╡рдзि рдХे рд▓िрдпे рдеा। рд▓ेрдХिрди рд╕рди् 1969 рдоें рдЗрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдоें рд╕ंрд╢ोрдзрди рдХрд░рдХे рдЗрд╕ рдЕрд╡рдзि рдХो рдмрдв़ाрдХрд░ рд╕рди् 1974 рддрдХ рдХे рд▓िрдпे рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рдРрд╕ी рдЫूрдЯ рджेрдиे рдХा рдоुрдЦ्рдп рдХाрд░рдг рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рдкिрдЫрдб़ाрдкрди рд╣ै।

        рдирд░рд╕िंрд╣ рд░ाрд╡ рдмрдиाрдо рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрди рдЖंрдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рддेрд▓ंрдЧाрдиा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд▓ोрдХ-рдкрджों рдХे рд▓िрдпे 'рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдЧрдпी рдеी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдХो рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдкूрд░े рд░ाрдЬ्рдп рдоें рд▓ाрдЧू рдирд╣ीं рд╣ोрддा рдеा। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд 'рд░ाрдЬ्рдп' рд╢рдм्рдж рд╕े рддाрдд्рдкрд░्рдп рдкूрд░े рд░ाрдЬ्рдп рд╕े рд╣ै। рдЕрддः рдиिрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдпोрдЧ्рдпрддा рд░ाрдЬ्рдп рднрд░ рдХे рд▓िрдпे рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдпे, рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рднाрдЧ рдХे рд▓िрдпे рдирд╣ीं। рдпрдж्рдпрдкि рд╕ंрд╕рдж् рдХुрдЫ рд▓ोрдХрдкрджों рдХो рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рддेрд▓ंрдЧाрдиा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдХेрд╡рд▓ рддेрд▓ंрдЧाрдиा рдХे рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी, рдЬो рдЙрд╕ी рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рд╣ै।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг:

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (1) рдФрд░ (2) рдХा рджूрд╕рд░ा рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдпे, рдЬिрдирдХो рдЙрд╕рдХी рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдоें рд▓ोрдХ-рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдирд╣ीं рдоिрд▓ рд╕рдХा рд╣ै, рд▓ोрдХрдкрджों рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦ рд╕рдХрддी рд╣ै । рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЦрдг्рдб (4) рдоें рд▓ाрдЧू рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдпे рджो рд╢рд░्рддें рд╣ैं-

    1-рд╡рд░्рдЧ рдкिрдЫрдб़ा рд╣ो, рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े, рдФрд░

    2-рдЙрд╕े рд░ाрдЬ्рдпाрдзीрди рдкрджों рдкрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рди рдоिрд▓ рд╕рдХा рд╣ो । рдХेрд╡рд▓ рджूрд╕рд░ी рд╢рд░्рдд рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।

        'рдкिрдЫрдб़ाрдкрди' рд╢рдм्рдж рдпрд╣ाँ рдЙрд╕ी рдЕрд░्рде рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬिрд╕ рдЕрд░्рде рдоें рдЕрдиुреж 15 (4) рдоें | рдЗрд╕ рдЕрд░्рде рдоें рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдпा рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдкिрдЫрдб़ाрдкрди рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рджेрдЦिрдпे - рдмाрд▓ाрдЬी рдмрдиाрдо рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп' рдХा рдиिрд░्рдгрдп। рдХिрди्рддु рдЗрд╕рдХा рдпрд╣ рдЕрд░्рде рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рд╕рдоुрджाрдп рдХो рд╡िрднिрди्рди рд╡рд░्рдЧों рдоें рдмांрдЯрдХрд░ рдРрд╕ा рд╡िрднेрдж рдХिрдпा рдЬाрдп।
        'рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ' рдХी рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рдХोрдИ рдкрд░िрднाрд╖ा рдирд╣ीं рджी рдЧрдИ рд╣ै। рдЕрдиुреж 340 рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЖрдпोрдЧ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рдХे рдЕрдкрдиी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдХो рджेрдЧा рдХि рдХौрди рд╕ा рд╡рд░्рдЧ рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ рдХी рдХोрдЯि рдоें рдЖрддा рд╣ै। рдЖрдпोрдЧ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡рд░्рдЧों рдХो рд╡िрдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдХрд░ेрдЧी। рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдПрдХ рд╡ाрдж рдпोрдЧ्рдп рд╡िрд╖рдп рд╣ोрдЧा рдЕрд░्рдеाрдд् рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░ेрдЧा рдХि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдордирдоाрдиा рддो рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЕрдерд╡ा рдмोрдзрдЧрдо्рдп рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рд░ाрдо рдХृрд╖्рдг рд╕िंрд╣ рдмрдиाрдо рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡ाрдж рдоें рдоैрд╕ूрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕рди् 1941 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рди् 1959 рдоें 'рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों' рдХा рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХिрдпे рдЬाрдиे рдХा рдХोрдИ рдФрдЪिрдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕े рдХिрд╕ी рдмोрдзрдЧрдо्рдп рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдирд╣ीं рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि 1941 рд╕े 1959 рдХी рдЕрд╡рдзि рдХे рдмीрдЪ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдХाрдлी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं।         рдмाрд▓ाрдЬी рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдЧрдпा рдеा рдХि 'рдЬाрддि' рдХो рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХे рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЧрд░ीрдмी, рдкेрд╢ा, рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा, рдЖрд░्рдеिрдХ рдЙрди्рдирддि рдХे рд╕ाрдзрди, рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдк्рд░рдЧрддि рдЖрджि рд╕рднी рдмाрддों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЬाрддि рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЖ рд╕рдХрддी рд╣ै рдпрджि рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХे 90 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд▓ोрдЧ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ों। рдХिрди्рддु рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХि рдпрджि рдПрдХ рдмाрд░ рдХिрд╕ी рдЬाрддि рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै рддो рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡рджा рдХे рд▓िрдпे рдкिрдЫрдб़ी рдЬांрддि рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧी। рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдФрд░ рдпрджि рдЙрд╕े рдпрд╣ рд╕рдоाрдзाрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдХोрдИ рдЬाрддि рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЙрд╕ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдИ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै рддो рдЙрд╕े рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХी рд╕ूрдЪी рд╕े рдиिрдХाрд▓ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдпे।

        рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХрд░рддे рд╕рдордп рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рдХाрд░्рдпрдкрдЯुрддा рдкрд░ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे - рдЦрдг्рдб (3) рдПрдХ рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЦрдг्рдб (1) рдХी рдЧाрд░рдг्рдЯी рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдХाрд░्рдпрдкрдЯुрддा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдкрд░ рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рдпोрдЧ्рдпрддा рдФрд░ рдХाрд░्рдп-рдХुрд╢рд▓рддा рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рдХा рдЖрдзाрд░ рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

        'рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों' рдХे рд▓िрдпे рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ाрдУं рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे, рдЕрд░्рдеाрдд् рд▓ोрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП।         рджेрд╡рджाрд╕рди рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рд▓ोрдХрдкрджों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдиिрдпрдо рдмрдиाрдпा рдеा рдЬिрд╕рдХो рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рдиिрдпрдо (carry forward rule) рдХрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд 17.5 % рдкрдж рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦे рдЧрдпे рдеे। рдпрджि рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХोрдЯे рдХे рдкрджों рдкрд░ рдиिрдпुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдпे рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдпोрдЧ्рдп рдЙрдо्рдоीрджрд╡ाрд░ рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд╣ैं рддो рдЙрди рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЕрдиाрд░рдХ्рд╖िрдд рдоाрдиा рдЬाрдпेрдЧा рдФрд░ рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЗрди рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕрдЧрд▓े рд╡рд░्рд╖ рдХे рдХोрдЯे рдоें рдЬोрдб़ рджिрдпा рдЬाрдпेрдЧा। рдРрд╕ा рдЕрдЧрд▓े 2 рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк 68% рд▓ोрдХрдкрдж рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдФрд░ рдЖрджिрдо рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ो рдЬाрддे рдеे।

        рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे 4-1 рдХे рдмрд╣ुрдордд рд╕े 'рдХैрд░ी рдлाрд░рд╡рд░्рдб' рдиिрдпрдо рдХो рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдХोрдЯे рдХो рдЙрд╕ी рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдкрджों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЗрддрдиा рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдПрдХाрдзिрдХाрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджे рдпा рдЕрди्рдп рд╕рдоुрджाрдп рдХे рд╡िрдзिрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдоें рдЕрдиुрдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░ рджे। рдмाрд▓ाрдЬी рдмрдиाрдо рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп' рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдПрдХ рд╡рд░्рд╖ рдоें 50 % рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕्рдеाрдиों рдХो рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╕рд░्рд╡рдеा рдЕрдиुрдЪिрдд рдПрд╡ं рдЕрдиुреж 16 (4) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ै। рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рджूрд╕рд░े рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдкूрд░्рдгрддрдпा рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдоें рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХिрди्рддु рдпрд╣ 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдХिрддрдиा рдХрдо рд╣ो, рдпрд╣ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдорд▓े рдХे рддрде्рдпों рдФрд░ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдКрдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░ेрдЧा।

        рдХिрди्рддु рдЖрд░рддी рд░ाрдп рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдХे рд╡ाрдж рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдпрджि рдХिрд╕ी рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рдиिрдпрдо (carry forward rule) рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХिрд╕ी рднрд░्рддी рд╡ाрд▓े рд╡рд░्рд╖ рдоें рд╕ाрдоाрди्рдп рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд░िрдХ्рддिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдФрд░ рдЕрдЧ्рд░рдиीрдд рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд░िрдХ्рддिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рдоिрд▓ाрдХрд░ рд░िрдХ्рддिрдпों рдХी рдХुрд▓ рд╕ंрдЦ्рдпा 45 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╡ैрдз рд╣ोрдЧा। рдиिрдпрдоों рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рд╡ाрд▓ा рдЙрдкрдмрди्рдз рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 14 рдФрд░ 16 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै। рдлिрд░ рднी рдпрджि рдХेрд╡рд▓ рджो рд░िрдХ्рддिрдпाँ рд╣ैं рддो рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдХो рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдоाрдиा рдЬाрдпрдЧा, рдХिрди्рддु рдпрджि рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рд╣ी рд░िрдХ्рддि рд╣ै рддो рдЙрд╕े рдЕрдиाрд░рдХ्рд╖िрдд рдоाрдиा рдЬाрдпрдЧा। 45 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рд░िрдХ्рддिрдпों рдХो рдкрд╢्рдЪाрдд्рд╡рд░्рддी рднрд░्рддी рд╡ाрд▓े рд╡рд░्рд╖ рдХे рд▓िрдП рдЕрдЧ्рд░рдиीрдд рдХिрдпा рдЬाрдпрдЧा, рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдЗрд╕ рд╢рд░्рдд рдХे рдЕрдзीрди рд╣ोрдЧा рдХि рдЕрдЧ्рд░рдиीрдд рдХी рдЧрдИ рд░िрдХ्рддिрдпाँ рд╕िрд░्рдл рджो рд╡рд░्рд╖ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдкुрд░ाрдиी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡िрд╣िрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рд╕рдордп рдХे рдмाрд╣рд░ рд╣ो рдЬाрдпँ।

        рд╡ेंрдХрдЯрд░рдорди рдмрдиाрдо рдордж्рд░ाрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡ाрдж рдоें рдордж्рд░ाрд╕ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдоुрди्рд╕िрдл рдХे рдкрдж рдХे рд▓िрдП рди рдХेрд╡рд▓ рд╣рд░िрдЬрди рдФрд░ рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП, рд╡рд░рди् рджूрд╕рд░े рд╕рдоुрджाрдпों рдЬैрд╕े рдоुрд╕्рд▓िрдо, рдИрд╕ाрдЗрдпों, рдкिрдЫрдб़े рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдХे рд▓िрдП рднी рд╕्рдеाрдиों рдХो рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдеा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХेрд╡рд▓ рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЪूंрдХि рдЙрдХ्рдд рд╕рдоुрджाрдп рдкिрдЫрдб़े рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЕрддः рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд▓ोрдХ-рдкрджों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ै рдФрд░ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (1) рдФрд░ (2) рдоें рджिрдпे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै।

        рдд्рд░िрд▓ोрдХीрдиाрде рдЯीрдХू рдмрдиाрдо рдЬрдо्рдоू рдРрдг्рдб рдХाрд╢्рдоीрд░ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд▓ोрдХрдкрджों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдПрдХ рдиीрддि рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХी рдеी рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдкрдж рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рд▓िрдП 40% рдЬрдо्рдоू рдХे рд╣िрди्рджुрдУं рдХे рд▓िрдП рдФрд░ 10% рдХाрд╢्рдоीрд░ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╣िрди्рджुрдУं рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рд╕्рдеाрди рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдпрд╣ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рд╣ै, рдЕрддः рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдХा рдЕрддिрд▓ंрдШрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (4) рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд 'рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ' рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп 'рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддि' рдпा 'рдкिрдЫрдб़े рд╕рдоुрджाрдп' рд╕े рдирд╣ीं рд╣ै। । рд╡िрднिрди्рди рд╕рдоुрджाрдпों рдФрд░ рдЬाрддिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (1), (2) рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै ।

        рд╕्рдЯेрдЯ рдСрдл рдХेрд░рд▓ рдмрдиाрдо рдПрдиреж рдПрдореж рдеोрдорд╕ ' рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдиिрд░्рдгрдп рд╣ै। рдЗрд╕ рдиिрд░्рдгрдп рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрд╡рджाрд╕рди рдХे рдоाрдорд▓े, рдЬिрд╕рдоें рдХैрд░ी рдлाрд░рд╡рд░्рдб рд░ूрд▓ рдЕрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдФрд░ рдмाрд▓ाрдЬी рдХे рдоाрдорд▓े, рдЬिрд╕рдоें рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдЕрдзिрдХрддрдо рд╕ीрдоा 50% рдиिрдпрдд рдХी рдЧрдИ рдеी, рдоें рджिрдпे рдЧрдпे 'рдирд░्рдгрдпों рдХी рд╡िрдзिрдоाрди्рдпрддा рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЪिрд╣्рди рд▓рдЧ рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рд╡िрдЪाрд░ाрд░्рде рдЖрдпा рдХि рдХ्рдпा рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХो рдЕрдиुреж 16 (1) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрд░्рдеाрдд् рдЕрдиुреж 16 (4) рдХी рдкрд░िрдзि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдХेрд░рд▓ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рдиिрдпрдо рдмрдиाрдпा рдеा рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрди рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХे рд╕ेрд╡рдХों рдХी рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднाрдЧीрдп рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рджो рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЫूрдЯ рджी рдЧрдпी рдеी рдЬрдмрдХि рдЕрди्рдп рд╡рд░्рдЧों рдХे рд╕ेрд╡рдХों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЫूрдЯ рдирд╣ीं рджी рдЧрдпी। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे 5-2 рдХे рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХे рд╕ेрд╡рдХों рдФрд░ рдЕрди्рдп рд╕ेрд╡рдХों рдоें рдЙрдЪ्рдЪрдкрджों рдкрд░ рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдзीрди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै। рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХे рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ा рдоें рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рд╣рддा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрд╕्рдеाрдИ рдЫूрдЯ рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓рддा рдХा рд╣्рд░ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдХ्рдпोंрдХि рдЬिрдирдХी рдк्рд░ोрди्рдирддि рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рдЕрди्рддрддोрдЧрдд्рд╡ा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░рдиी рд╣ी рд╣ोрдЧी। рдЙрди्рд╣ें рдХेрд╡рд▓ рдПрдХ рдЫूрдЯ рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░ोрди्рдирддि рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрди्рдп рд▓ोрдЧों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा 2 рд╡рд░्рд╖ рдХा рдФрд░ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕рдордп рджिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЕрд▓्рдкрдордд,рди्рдпाрдпाрдзिрдкрддि рд╢्рд░ी рдЦрди्рдиा рдФрд░ рдЧुрдк्рддा, рдиे рдпрд╣ рдордд рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा рдХि рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХो рдЕрдиुреж 16 (4) рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЕрд░्рдеाрдд् рдЕрдиुреж 16 (1) рдХे рдЕрдзीрди рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрди्рдп рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рдирд╣ीं рджी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдПрдХ рд╣ी рд╡рд░्рдЧ рдХे рдФрд░ рдПрдХ рдЕрд░्рд╣рддा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ेрд╡рдХों рдХे рдмीрдЪ рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХो рдЗрд╕ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрднी рдоाрди्рдпрддा рдирд╣ीं рджी рд╣ै। рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕ेрд╡рдХों рдХो рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднाрдЧीрдп рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░рдиे рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЫूрдЯ рджेрдиे рд╕े (рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдЕрд╕्рдеाрдпी рдХ्рдпों рди рд╣ो) рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдоें рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓рддा рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। 51 рдоें 34 рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рд╡िрднाрдЧीрдп рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХिрдпे рдмिрдиा рд╣ी рдк्рд░ोрди्рдирдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЬो рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдкाрд╕ рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░ोрди्рдирдд рди рдХрд░рдиा рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдХाрд░्рдпрдХुрд╢рд▓рддा рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 14 рдХे рдЕрдзीрди рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХो рдЕрдиुреж 16 (1) рдХे рдиिрд░्рд╡рдЪрди рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрдиुреж 14 рдФрд░ рдЕрдиुреж 16 (1) рджोрдиों рдХा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рднिрди्рди-рднिрди्рди рд╣ै। рд▓ेрдЦрдХ рдХे рд╡िрдЪाрд░ рд╕े рдЕрд▓्рдкрдордд рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЕрдзिрдХ рдЙрдЪिрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдиिрд░्рдгрдп рдж्рд╡ाрд░ा рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╢рдХ्рддि рдХे рджुрд░ुрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рджी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡рд╡िрджिрдд рд╣ै рдХि рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рд╢рдХ्рддि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЬрдирддा рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╢ाрд╕рди рдоें рдмिрд╣ाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХी рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा।

        рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░्рдордЪाрд░ी рд╕ंрдШ рд░ेрд▓рд╡े рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдПрдиреж рдПрдореж рдеोрдорд╕ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рджिрдпे рдиिрд░्рдгрдп рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХि рд░ेрд▓рд╡े рдмोрд░्рдб рдж्рд╡ाрд░ा рдЬाрд░ी рдХिрдпे рдЧрдпे рдЙрди рдкрд░िрдкрдд्рд░ों рдХो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрди рд░ेрд▓рд╡े рд╡िрднाрдЧ рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░ोрди्рдирддि рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЕрди्рдп рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд╡िрдзा рджी рдЧрдпी рдеी। рди्рдпाрдпाрдзिрдкрддि рд╢्рд░ी рдХृрд╖्рдг рдЕрдп्рдпрд░ рдиे рдмрд╣ुрдордд рдХा рдиिрд░्рдгрдп рд╕ुрдиाрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुреж 16 (1) рдХे рдЕрдзीрди рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдПрдХ рдЕрд▓рдЧ рд╡рд░्рдЧ рдоें рд░рдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдоें рдФрд░ рднाрд░рдд рдХे рдЕрди्рдп рд╕рдоुрджाрдпों рдХे рдмीрдЪ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╣ै। рдЙрдХ्рдд рдкрд░िрдкрдд्рд░ों рдХे рдЕрдзीрди рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рдиिрдпрдо (carry forward rule) 2 рд╡рд░्рд╖ рд╕े 3 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рд▓िрдП рдмрдв़ा рджिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ोрдоोрд╢рди рдкрджों рдкрд░ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рдХोрдЯा 65% рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рдХुрд▓ 45 рдкрджों рдоें рд╕े 29 рдкрджों рдкрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЬрдирдЬाрддि рдХो рдк्рд░ोрди्рдирддि рджी рдЧрдИ рд╣ै рдЬो рдХрд░ीрдм 65% рд╣ै। рдмाрд▓ाрдЬी рдХे рдоाрдорд▓े рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ (50%) рдпрд╣ рдиिрдпрдо рдЕрд╡ैрдз рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХिрди्рддु рди्рдпाрдпाрдзिрдкрддि рдХृрд╖्рдг рдЕрдп्рдпрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рдоाрдирд╡ीрдп рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдоें рдЧрдгिрддीрдп рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддा рдирд╣ीं рд▓ाрдЧू рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै рдФрд░ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рдХुрдЫ рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдЬाрдиा рдЕрдиुрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै рдХिрди्рддु рдпрджि рд╡рд╣ рд╕ाрд░рд╡ाрди् (sub- stantial) рд░ूрдк рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ै рддो рдЪрдпрди рдХो рдЕрд╡ैрдз рдмрдиा рджेрдЧा। рдЕрддः рдЗрд╕ рд╢рд░्рдд рдХे рдЕрдзीрди рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рдХा рдиिрдпрдо рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╣ै। рди्рдпाрдпाрдзिрдкрддि рдЪिрдирдк्рдкा рд░ेрдб्рдбी рдиे рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХिрдпा рдХि рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдХोрдИ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕ीрдоा рдирд╣ीं рдиिрдпрдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै, рдкूрд░्рд╡-рдиिрд░्рдгрдпों рдоें 50% рдХी рд╕ीрдоा рдХा рдиिрдпрдо рддो рдХेрд╡рд▓ рди्рдпाрдпाрд▓рдпों рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдП рд╣ै рд╡े рдЙрд╕рд╕े рдмाрдз्рдп рдирд╣ीं рд╣ैं।

        рдеोрдорд╕ рдФрд░ рдЕрдЦिрд▓ рднाрд░рддीрдп рд╢ोрд╖िрдд рдХрд░्рдордЪाрд░ी рд╕ंрдШ рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рдпрдж्рдпрдкि рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдмाрд▓ाрдЬी рдФрд░ рджेрд╡рджाрд╕рди рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рдиिрд░्рдгрдпों рдХो рдЙрд▓рдЯा (overrule) рдирд╣ीं рд╣ै рдХिрди्рддु рдЙрдирдоें рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХा рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рдирд╖्рдЯ рдХрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╡рдХ्рд╖िрдд рд░ूрдк рд╕े рдЙрд▓рдЯ рджिрдпा рд╣ै। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╡ाрдж рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे 50% рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рддрдеा рдЕрдЧ्рд░рдирдпрди рдиिрдпрдо рдЬिрд╕рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЖрд░рдХ्рд╖рдг 50% рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ो рдЧрдпा рдеा, рджोрдиों рдХो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдкрд░िрдкрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдпुрдХ्рдд рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХि рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧ рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд╕ाрде рд╕рд╣ाрдиुрднूрддिрдкूрд░्рдг рдмрд░्рддाрд╡ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдпे рдЬैрд╕ी рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╢рдм्рджाрд╡рд▓ी рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░рдХे рдХाрд░्рдпрдХाрд░िрдгी рдХो рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рд▓ाрдЗрд╕ेрди्рд╕ рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдЗрди рдиिрд░्рдгрдпों рдХे рдкрд░िрдгाрдо рджूрд░рдЧाрдоी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЧुрдЬрд░ाрдд рдк्рд░ाрди्рдд рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╡िрд░ोрдзी рдЖрди्рджोрд▓рди рдЗрд╕рдХा рдЬ्рд╡рд▓рди्рдд рджृрд╖्рдЯाрди्рдд рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЬрди, рдзрди рдХो рднाрд░ी рдХ्рд╖рддि рдкрд╣ुँрдЪी рд╣ै। рдпे рдШрдЯрдиाрдПँ рдЖрдЧे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡рд░्рдЧ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХा рдПрдХ рд╕ंрдХेрдд рдоाрдд्рд░ рд╣ैं।

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16, рдЦрдг्рдб (5)

рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (5) рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (1) рдФрд░ (2) рдХा рддीрд╕рд░ा рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд▓ोрдХрдкрджों рдХे рд▓िрдП рдзрд░्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХрд╣рдиा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 16 (5) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХिрд╕ी рдзाрд░्рдоिрдХ рдпा рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХे рдк्рд░рдмрди्рдз рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдзрд░्рдо рдпा рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХी рдиिрдпुрдХ्рддि рдХा рдЙрдкрдмрди्рдз рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 | рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ рдпा рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХा рдк्рд░рддिрд╖ेрдз

рд╕рдорддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ | рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 | рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ рдпा рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХा рдк्рд░рддिрд╖ेрдз




        рдЬैрд╕ा рдХि рд╡िрджिрдд рд╣ै, рдЕрдиुреж 15, рдЕрдиुреж 14 рдоें рдиिрд╣िрдд рд╕рдорддा рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै । рдЬो рд╡िрдзि рдЕрдиुреж 15 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрд╡ैрдз рд╣ै, рд╡рд╣ рдЕрдиुреж 14 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХрд░рдг рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡ैрдз рдирд╣ीं рдШोрд╖िрдд рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै । рдРрд╕े рдХाрдиूрди рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпे рдЧрдП  рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХी рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рддрддा рдкрд░ рдЕрдиुреж 14 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рддрднी рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рдЬрдм рдЕрд╕рдоाрдирддा рдЕрдиुреж 15 рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рдХिрд╕ी рдПрдХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ो।


        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рдЕрдзिрдХाрд░ рдХेрд╡рд▓ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╣ी рдк्рд░рджाрди рдХिрдпे рдЧрдП рд╣ैं рд╡िрджेрд╢िрдпों рдХो рдирд╣ीं, рдЬрдм рдХि рдЕрдиुреж 14 рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों рдФрд░ рдЧैрд░-рдиाрдЧрд░िрдХों рджोрдиों рдХो рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ैं।


        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 рдХा рдк्рд░рдердо рдЦंрдб рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ, рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдЕрдерд╡ा рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд╕े рд░ोрдХрддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 рдХा рджूрд╕рд░ा рдЦंрдб рдпрд╣ рдЙрдкрдмрди्рдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ рдЕрдерд╡ा рдЬрди्рдо- рд╕्рдеाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХोрдИ рдиाрдЧрд░िрдХ рджुрдХाрдиों, рд╣ोрдЯрд▓ों, рдордиोрд░ंрдЬрди-рд╕्рдеाрдиों, рдХुрдУं, рддाрд▓ाрдм, рдШाрдЯों, рд╕рдб़рдХों рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕्рдеाрди рдЬो рдЬрдирддा рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं, рдЕрдерд╡ा рдкूрд░्рдг рдпा рдЖंрд╢िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд░ाрдЬ्рдп-рдиिрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдШोрд╖िрдд рд╣ैं, рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХिрд╕ी рд╢рд░्рдд, рдк्рд░рддिрдмрди्рдз, рдЙрдд्рддрд░- рджाрдпिрдд्рд╡ рд╡ рдЕрдпोрдЧ्рдпрддा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рди рд╣ोрдЧा। рдк्рд░рдердо рдЦंрдб рдЙрди рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХा рдк्рд░рддिрд╖ेрдз рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиिрдпрди्рдд्рд░рдг рдоें рд╣ैं рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рдЦंрдб рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рдиिрдЬी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों, рджोрдиों рдХो рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ। рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕्рдеाрдиों рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡िрднेрдж рдХрд░рдиे рдХा рдиिрд╖ेрдз рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрд░्рде рдоें рдЦंрдб (2), рдЦंрдб (1) рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рддीрд╕рд░ा рдЦंрдб рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕्рдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдмाрд▓рдХों рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рдЪौрдеा рдЦंрдб 1951 рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╢ोрдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЬोрдб़ा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों, рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдПрд╡ं рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рдХे рдХрд░рдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै । рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╕рднी рдЦंрдбों рдкрд░ рдЕрдм рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा।


рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (1)- рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдж рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢, рдЬाрддि, рд▓िंрдЧ рдпा рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдпा рдЗрдирдоे рд╕े рдХिрд╕ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХोрдИ рд╡िрднेрдж рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा 

        рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХा рдк्рд░рдердо рдЦंрдб рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдЬाрддि, рд╡рд░्рдг, рд▓िंрдЧ, рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдЕрдерд╡ा рдЗрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХोрдИ рд╡िрднेрдж рдХрд░рдиे рд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдиिрд╖िрдж्рдз рдХрд░рддा рд╣ै। 'рд╡िрднेрдж' рд╢рдм्рдж рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╕ाрде рджूрд╕рд░ों рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ै। рдпрджि рдХोрдИ рдХाрдиूрди рдЙрдХ्рдд рдХिрд╕ी рднी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдмрд░рддрддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╢ूрди्рдп рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕рдХे рдХुрдЫ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдиिрдо्рди- рд▓िрдЦिрдд рд╣ैं-рдиैрдирд╕ुрдЦ рдмрдиाрдо рд╕्рдЯेрдЯ рдСрдл рдпूреж рдкीреж " рдХे рд╡ाрдж рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдПрдХ рдХाрдиूрди рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╡ैрдз рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдХि рд╡рд╣ рд╡िрднिрди्рди рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рдХे рд▓िрдП рдкृрдердХ् рдиिрд░्рд╡ाрдЪрдХ-рдоंрдбрд▓ рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХрд░рддा рдеा рдЬो рдЕрдиुреж 15 (1) рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै। рдк्рд░рддाрдк рд╕िंрд╣ рдмрдиाрдо рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдкुрд▓िрд╕ рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1861 рдХे рдЕрдзीрди рдПрдХ рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдЬाрд░ी рдХрд░рдХे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХुрдЫ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдЕрд╢ांрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╢ांрддि- рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдкुрд▓िрд╕ рджрд▓ рд░рдЦे рдЧрдпे рдеे। рдЗрд╕ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдкुрд▓िрд╕ рдХे рдЦрд░्рдЪे рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдкрд░ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХрд░ рд▓рдЧाрдпा рдЧрдпा। рдХिрди्рддु рд╣рд░िрдЬрдиों рдФрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЗрд╕ рдХрд░ рд╕े рдЫूрдЯ рдк्рд░рджाрди рдХी рдЧрдпी рдеी। рдпрд╣ рдЫूрдЯ рдХेрд╡рд▓ рдЬाрддि рдФрд░ рдзрд░्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рджी рдЧрдпी рдеी рдФрд░ рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЕрдиुреж 15 (1) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддी рдеी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЙрдХ्рдд рд╕рд░рдХाрд░ी рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдХो рдЕрд╡ैрдз рдПрд╡ं рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा।         рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдоें 'рдХेрд╡рд▓' рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдз्рдпाрди рджेрдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡िрднेрдж рдХेрд╡рд▓ рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд् рдпрджि рдЕрди्рдп рдмाрддें рдПрдХ рд╕рдоाрди рд╣ैं рддो рдЬाрддि, рдзрд░्рдо, рд▓िंрдЧ рдЖрджि рдХिрд╕ी рдХे рд▓िрдпे рдпोрдЧ्рдпрддा рд╡ рдЕрдпोрдЧ्рдпрддा рдХा рдЖрдзाрд░ рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдпрджि рдХोрдИ рд╡िрднेрдж рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ों рдоें рд╕े рдХिрд╕ी рдПрдХ рдкрд░ рди рд╣ोрдХрд░ рдХिрд╕ी рджूрд╕рд░े рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рднी рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдЕрдиुреж 15 (1) рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुреж 15 (1) рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрд╕рдоाрдирддा рдХो рд╡рд░्рдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рдпрджि рд╡िрднेрдж рдЖрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рдоाрди्рдп рд╣ोрдЧा, рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдЕрдиुреж 15 рдоें рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдЖрдзाрд░ों рдоें рд╕े рдирд╣ीं рд╣ै।         рдбीреж рдкीреж рдЬोрд╢ी рдмрдиाрдо рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╡ाрдж рдоें рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдХे рдПрдХ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рдмाрд╣рд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЫाрдд्рд░ों рдХो рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╢ुрд▓्рдХ рджेрдиा рдкрдб़рддा рдеा, рдХिрди्рддु рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЫाрдд्рд░ों рдХो рдРрд╕ा рдХोрдИ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╢ुрд▓्рдХ рдирд╣ीं рджेрдиा рдкрдб़рддा рдеा। рдкेрдЯीрд╢рдирд░ рдиे рдЗрд╕ рдиिрдпрдо рдХी рд╡ैрдзрддा рдХो рдЪुрдиौрддी рджी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рд╡ैрдз рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрднेрдж 'рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं, рд╡рд░рди् рдЖрд╡ाрд╕ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬो рдЙрдЪिрдд рд╣ै। 'рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди' 'рдЖрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рд╕े рднिрди्рди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 15 рдХेрд╡рд▓ 'рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХो рд╡рд░्рдЬिрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рди рдХि 'рдЖрд╡ाрд╕-рд╕्рдеाрди' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпे рдЧрдпे рд╡िрднेрдж рдХो, рдмрд╢рд░्рддे рдХि рдЗрд╕рдХे рд▓िрдпे рдЙрдЪिрдд рдХाрд░рдг рд╣ो। рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рдЬाрдиे рдХे рдЗрдЪ्рдЫुрдХ рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдоें рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХा рдиिрдпрдо рдЕрдиुреж 15 рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдиौрдХрд░िрдпों рдоें рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рднी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। 2 рдЗрд╕ी рдиिрд╖्рдХ्рд░ाрди्рдд рд╕рдо्рдкрдд्рддि (evacuee property) рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рдХाрдиूрди рдЕрдиुреж 15 (1) рдХा рдЕрддिрд▓ंрдШрди рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा, рдпрдж्рдпрдкि рдЗрд╕рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдоें рд╕े рдЕрдзिрдХрддрд░ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ी рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдпрджि рдХोрдИ рдЧैрд░-рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡्рдпрдХ्рддि рднी “рдиिрд╖्рдХ्рд░ाрди्рдд" ( evacuee) рдХी рдкрд░िрднाрд╖ा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХो рднी рд╡рд╣ рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рд▓ाрдЧू рд╣ोрдЧा। рдпрд╣ рдХाрдиूрди рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣िрди्рджू-рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоें рд╡िрднेрдж рдирд╣ीं рдХрд░рддा, рд╡рд░рди् рдПрдХ рдЕрди्рдп рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдФрд░ рдЙрдЪिрдд рд╣ै । рджेрдЦिрдпे - рдПрдореж рдмीреж рдирдоाрдЬी рдмрдиाрдо рдбिрдк्рдЯी рдХрд╕्рдЯोрдбिрдпрди рдСрдл рдЗрд╡ैрдХ्рдпूрдИ рдк्рд░ाрдкрд░्рдЯी рдХा рдиिрд░्рдгрдп।


рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (2)- рдХोрдИ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо рдоूрд▓рд╡ंрд╢ рдЬाрддि рд▓िंрдЧ рдЬрди्рдо рд╕्рдеाрди рдпा рдЗрдирдоे рд╕े рдХिрд╕ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░,
рдХ- рджुрдХाрдиों, рд╕ाрд░्рд╡рдЬाрдиिрдХ рднोрдЬрдиाрд▓рдпों, рд╣ोрдЯрд▓ों рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬाрдиिрдХ рдордиोрд░ंрдЬрди рдХे рд╕्рдеाрдиों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢, рдпा
рдЦ- рдкूрд░्рдгрддः рдпा рднाрдЧрддःрд░ाрдЬ्рдп-рдиिрдзि рд╕े рдкोрд╖िрдд рдпा рд╕ाрдзाрд░рдг рдЬрдирддा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХुрдУं, рддाрд▓ाрдмों, рд╕्рдиाрдирдШाрдЯों, рд╕реЬрдХों рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕рдоाрдЧрдо рдХे рд╕्рдеाрдиों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХिрд╕ी рднी рдиिрд░्рдпोрдЧ्рдпрддा, рджाрдпिрдд्рд╡, рдиिрд░्рдмрди्рдзрди рдпा рд╢рд░्рдд рдХे рдЕрдзीрди рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा

        рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдЕрдиुреж 15 (1) рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рдХा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 15 (2) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХेрд╡рд▓ рдзрд░्рдо, рдЬाрддि, рд╡рд░्рдг, рд▓िंрдЧ рдЕрдерд╡ा рдЬрди्рдо-рд╕्рдеाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХो рджूрдХाрдиों, рд╣ोрдЯрд▓ों, рдордиोрд░ंрдЬрди-рд╕्рдеाрдиों, рдХुрдУं, рддाрд▓ाрдм, рд╕्рдиाрди рдШाрдЯों, рд╕рдб़рдХों рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рд╕ाрд░्рд╡- рдЬрдиिрдХ рд╕्рдеाрдиों (Places of Public resort), рдЬो рдЬрдирддा рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рджिрдпे рдЧрдпे рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рдкूрд░्рдг рдпा рдЖंрд╢िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд░ाрдЬ्рдп-рдиिрдзि рдж्рд╡ाрд░ा рдкोрд╖िрдд рд╣ैं, рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХिрд╕ी рд╢рд░्рдд, рдк्рд░рддिрдмрди्рдз, рдЙрдд्рддрд░рджाрдпिрдд्рд╡ рдпा рдЕрдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдЕрдзीрди рди рд╣ोрдЧा। 'рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕्рдеाрди' рдЙрд╕े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рд▓ोрдЧ рдк्рд░ाрдпः рдЬाрддे рдЖрддे рд╣ैं, рдЬैрд╕े рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдкाрд░्рдХ, рд╕рдб़рдХ, рдмрд╕ें, рдкрдЯрд░ी, рд░ेрд▓рдЧाрдб़िрдпाँ, рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдЖрджि। рджूрд╕рд░ा рдЦрдг्рдб рдкрд╣рд▓े рдЦрдг्рдб рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдиिрдЬी рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рднी рдЙрдХ्рдд рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рд╡िрднेрдж рдХा рдк्рд░рддिрд╖ेрдз рдХрд░рддा рд╣ै।         рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (2) рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣िрди्рджू рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдХुрд░ीрддिрдпों рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рдХे рднाрд░рдд рдоें рдПрдХ рдирдпे рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рд╣ै। рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╡िрд╣िрдд рдЖрджрд░्рд╢ рдХो рдоूрд░्рдд рд░ूрдк рджेрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рд╣ी рдордж्рд░ाрд╕ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдордж्рд░ाрд╕ рд░िрдоूрд╡рд▓ рдСрдл рд╕िрд╡िрд▓ рдбिрд╕-рдПрдмिрд▓िрдЯीрдЬ рдРрдХ्рдЯ рдкाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХुрд░ीрддिрдпों рдХो рдЕрдкрд░ाрдз рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рдХाрдиूрди, рд░ूрдв़ि рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рдеा рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХोрдИ рднी рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдзिрдиिрдпрдо рдоें рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕्рдеाрдиों рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों, рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдФрд░ рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдЬाрдиे рд╕े рдирд╣ीं рд░ोрдХ рд╕рдХрддा рд╣ै।


рдЕрдиुреж 15 (3)- рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХी рдХोрдИ рдмाрдд рд╕्рдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдмाрд▓рдХों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрдмंрдз рдХрд░рдиे рд╕े рдиिрд╡ाрд░िрдд рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧी,

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (3), рдЕрдиुреж 15 (1) рдФрд░ (2) рдоें рджिрдпे рдЧрдпे рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рдХा рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдпрд╣ рдЙрдкрдмрди्рдзिрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдЕрдиुреж 15 рдХी рдХोрдИ рдмाрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕्рдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдмाрд▓рдХों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдиे рд╕े рдирд╣ीं рд░ोрдХेрдЧी। рд╕्рдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдмाрд▓рдХों рдХी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдк्рд░рдХृрддि рд╣ी рдРрд╕ी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рджрд╢ा рдмрдб़ी рд╢ोрдЪрдиीрдп рдеी। рд╡े рдЕрдкрдиी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХुрд░ीрддिрдпों, рдЬैрд╕े рдмाрд▓-рд╡िрд╡ाрд╣, рдмрд╣ु-рд╡िрд╡ाрд╣ рдЖрджि рдХी рд╢िрдХाрд░ рдеीं рдФрд░ рдкूрд░्рдгрд░ूрдк рд╕े рдкुрд░ुрд╖ों рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рдеीं। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрдиूрди рдмрдиाрдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ै। рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЗрд╕ рд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдоूрд▓рд░ рдмрдиाрдо рдУрд░ेрдЧрди' рдХे рд╡ाрдж рдоें рдХрд╣ा рд╣ै рдХि 'рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдмрдиाрд╡рдЯ рддрдеा рдЙрдирдХे рд╕्рдд्рд░ीрдЬрди्рдп рдХाрд░्рдп рдЙрди्рд╣ें рджु:рдЦрдж рд╕्рдеिрддि рдоें рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं। рдЕрддः рдЙрдирдХी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХुрд╢рд▓рддा рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдЬрдирд╣िрдд рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдЬाрддि, рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рдиिрдкुрдгрддा рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦा рдЬा рд╕рдХे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдиुреж 42 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рд╕ूрддि рдЕрд╡рдХाрд╢ (maternity relief) рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдХाрдиूрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиुреж 15 (1) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рд░ाрдЬ्рдп рдХेрд╡рд▓ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै рддрдеा рдЕрди्рдп рдРрд╕ी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдоें рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрди рднी рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै । рджेрдЦिрдпे- рджрдд्рддाрдд्рд░ेрдп рдмрдиाрдо рд╕्рдЯेрдЯ" рдХा рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп। рдпूрд╕ुрдл рдЕрдм्рджुрд▓ рдЕрдЬीрдЬ рдмрдиाрдо рдмрдо्рдмрдИ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рднाрд░рддीрдп рджрдг्рдб рд╡िрдзाрди рдХी рдзाрд░ा 497 рдХी рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХрддा рдХो рдЪुрдиौрддी рджी рдЧрдИ рдеी। рдЗрд╕ рдзाрд░ा рдХे рдЕрдзीрди рдЬाрд░рдХрд░्рдо (adultery) рдХे рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рдкुрд░ुрд╖ рд╣ी рджрдг्рдбрдиीрдп рд╣ोрддा рд╣ै, рд╕्рдд्рд░ी рдирд╣ीं। рдк्рд░ाрд░्рдеी рдХो рднाрд░рддीрдп рджंрдб рд╡िрдзाрди рдХी рдзाрд░ा 497 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЬाрд░рдХрд░्рдо рдХे рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд▓िрдП рджंрдбिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕рдиे рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рд░िрдЯ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдзाрд░ा 497 рдХो рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдЕрдиुреж 15 (1) рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдмрддाрдпा рдХ्рдпोंрдХि рдзाрд░ा 497 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЗрд╕ рдЕрдкрд░ाрдз рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рдкुрд░ुрд╖ рдоुрдЦ्рдп рдЕрднिрдпुрдХ्рдд рдХे рд░ूрдк рдоें рджрдг्рдбрдиीрдп рд╣ै, рдХिрди्рддु рд╡्рдпрднिрдЪाрд░िрдгी рдХो рдЧौрдг рдЕрднिрдпुрдХ्рдд (abettor) рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рджрдг्рдбिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬाрддा, рдЕрддः рд╡िрднेрдж рдХेрд╡рд▓ рд▓िंрдЧ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै рдФрд░ рдЕрдиुрдЪिрдд рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдзाрд░ा 497 рдХो рд╡ैрдз рдоाрдиा, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХेрд╡рд▓ 'рд▓िंрдЧ' рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕्рдеिрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдХाрдиूрди рдоें рдЕрдм рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рджрдг्рдбрд╡िрдзि рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдм рд╕्рдд्рд░ी рдХो рднी рд╕рдоाрди рджрдг्рдб рджिрдпा рдЬाрдпрдЧा рдпрджि рд╡рд╣ рдЕрдкрд░ाрдз рдХो рдЙрдХрд╕ाрдиे рдоें рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ेрддी рд╣ै।         рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдпे рднी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрдмрди्рдз рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЬैрд╕े рдмाрд▓рдХों рдХे рд▓िрдП рдиिःрд╢ुрд▓्рдХ рдФрд░ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдпा рдЙрдирдХे рд╢ोрд╖рдг рд╕े рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдмрдиाрдпे рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдЕрдиुреж 15 (1) рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ोंрдЧे। рдХिрди्рддु рдпрд╣ рдз्рдпाрди рд░рд╣े рдХि рдЕрдиुреж 15 (3) рд╕्рдд्рд░िрдпों рдФрд░ рдмाрд▓рдХों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рджेрддा рд╣ै, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдмाрдд рдоें рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд╕рдоाрди рд╕ुрд╡िрдзा рджेрдиे рдХा рдЙрдкрдмрди्рдз рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै। рджेрдЦिрдпे - рдЕंрдЬрдирд░ाрдп рд░ाрдп рдмрдиाрдо рд╕ेрдХ्рд░ेрдЯрд░ी рд╡ेрд╕्рдЯ рдмंрдЧाрд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиिрд░्рдгрдп।

рдЕрдиुреж 15 (4) рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди | рдЗрд╕ рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж рдХी рдпा рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 29 рдХे рдЦंрдб 2 рдХी рдХोрдИ рдмाрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫреЬे рд╣ुрдП рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдХिрди्рд╣ी рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдпा рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рдЙрдкрдмंрдз рдХрд░рдиे рд╕े рдиिрд╡ृрдд рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧी

        рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (4), рдЕрдиुреж 15 (1) рдФрд░ (2) рдХे рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдо рдХा рджूрд╕рд░ा рдЕрдкрд╡ाрдж рд╣ै। рдпрд╣ рдЦंрдб рд╕ंрд╡िрдзाрди рдоें рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╢ोрдзрди рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1951 рдж्рд╡ाрд░ा рдЬोрдб़ा рдЧрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рд╕ंрд╢ोрдзрди рдордж्рд░ाрд╕ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдо рдЪрдо्рдкाрдХрдо рджोрд░ाрдИ рд░ाрдЬрди рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рдЬोрдб़ा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рдордж्рд░ाрд╕ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдЬाрд░ी рдХрд░рдХे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоेрдбिрдХрд▓ рдФрд░ рдЗрди्рдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рд╡िрднिрди्рди рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рд╕рдоुрджाрдпों рдХे рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╕्рдеाрдиों рдХा рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕрдиुрдкाрдд рдиिрдпрдд рдХिрдпा рдеा। рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдзрд░्рдо, рд╡рд░्рдг рдФрд░ рдЬाрддि рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеा, рдХ्рдпोंрдХि рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рд╣ी рд╕्рдеाрди рдеे рдЬिрдирдХे рдкूрд░े рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЗрд╕ рдХे рдпोрдЧ्рдпрддрдо рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рднी рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рдеा, рдЬрдм рдХि рджूрд╕рд░े рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдЕрдкेрдХ्рд╖ा- рд╕рдоुрджाрдп рдХृрдд рдХрдо рдпोрдЧ्рдпрддा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рд╕्рд╡рддः рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдоिрд▓ рдЬाрддा рдеा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЙрдХ्рдд рдХाрдиूрди рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдмрддाрдпा рдХि рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдЬрдирддा рдХे рд╕рднी рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдпे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा рдеा, рдЬैрд╕ा рдХि рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиीрддि-рдиिрджेрд╢рдХ рддрдд्рд╡ों рдХे рдЕрдиुреж 45 рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдзрд░्рдо, рдоूрд▓рд╡ंрд╢ рдФрд░ рдЬाрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдкрд░ рдирд╣ीं। рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиीрддि-рдиिрджेрд╢рдХ рддрдд्рд╡ рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдоूрд▓ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдмрдо्рдмрдИ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдПрдХ рдоाрдорд▓े рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рд╣рд░िрдЬрди рдХाрд▓ोрдиी рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рднूрдоि рдХे рдЕрдзिрдЧ्рд░рд╣рдг рдХो рдЕрдиुреж 15 (1) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╢ूрди्рдп рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा।

        рдЗрди рджो рдиिрд░्рдгрдпों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕ंрд╡िрдзाрди (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╢ोрдзрди) рдЕрдзिрдиिрдпрдо, 1951 рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиुреж 15 рд╕ंрд╢ोрдзिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд░ाрдЬ्рдп рдХिрди्рд╣ीं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрдеा рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдПрд╡ं рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।

        рдз्рдпाрди рд░рд╣े рдХि рдЦंрдб (4) рдХेрд╡рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдмрди्рдз рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рдХ्рд╖рдо рдмрдиाрддा рд╣ै, рди рдХि рдЙрд╕ рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрд░्рдпों рдХो рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рджाрдпिрдд्рд╡ рдЖрд░ोрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рд░ाрдЬ्рдп рдХो рдХेрд╡рд▓ рд╡िрд╡ेрдХीрдп рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै, рдЕрд░्рдеाрдд् рдпрджि рд░ाрдЬ्рдп рдЙрдЪिрдд рд╕рдордЭे рддो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиा рд╕рдХрддा рд╣ै рдмрд╢рд░्рддे рдХि рд╡рд╣ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡рд░्рдЧ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ो। рдк्рд░рд╢्рди рд╕рдоाрдЬ рдХा рдХौрди-рд╕ा рд╡рд░्рдЧ рдЙрдХ्рдд рд╢्рд░ेрдгी рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддा рд╣ै ? рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд░ाрдЬ्рдп рдХो рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиिрд░्рдгрдп рдЕंрддिрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрдЪिрдд рдоाрдорд▓ों рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХो рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдоाрдкрджрдг्рдбों рдХे рдЬाँрдЪрдиे рдХी рдкूрд░्рдг рд╢рдХ्рддि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдкिрдЫрдб़े' рдФрд░ 'рдЕрдзिрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ' рдоें рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ै:         рдмाрд▓ाрдЬी рдмрдиाрдо рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдоेрдбिрдХрд▓ рдФрд░ рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╣ेрддु рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдеा рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдеा : рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП 28 рдк्рд░рддिрд╢рдд, рдЕрдзिрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП 22 рдк्рд░рддिрд╢рдд, рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП 18 рдк्рд░рддिрд╢рдд । рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ 68 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдеे। рдХुрдЫ рдпोрдЧ्рдпрддрдо рдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдпों рдиे рдЙрдХ्рдд рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдХी рд╡ैрдзрддा рдХो рдЪुрдиौрддी рджी рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХрдо рдЕंрдХ рдкाрдиे рд╡ाрд▓े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХे рдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдпों рдХो рд╕्рд╡рддः рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдоिрд▓ рдЬाрддा рдеा, рдЬрдм рдХि рдЕрдзिрдХрддрдо рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рднी рдЗрд╕ рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдХे рдХाрд░рдг рдЙрди्рд╣ें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рдоिрд▓ рдкाрддा рдеा। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि 'рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों' рдФрд░ 'рдЕрдзिрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों' рдХे рдмीрдЪ рдХिрдпा рдЧрдпा рдЙрдк-рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 15 (4) рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рджोрдиों рджृрд╖्рдЯिрдпों рд╕े рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рддा рд╣ै, рди рдХि рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдпा рдХेрд╡рд▓ рдЖрд░्рдеिрдХ। рдХोрдИ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡рд░्рдЧ рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ рд╣ै рдпा рдирд╣ीं, рдЗрдирдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЬाрддि рд╣ी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЧрд░ीрдмी, рдкेрд╢ा рдФрд░ рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рдЖрджि рдмाрддों рдкрд░ рднी рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдоें рдХिрд╕ी рд╡рд░्рдЧ рдХे рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХो рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рдЬाрддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиाрдпे рдЧрдпे рддрд░ीрдХे рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рдЙрди рд╕рднी рдЬाрддिрдпों рдФрд░ рд╕рдоुрджाрдпों рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬिрдирдХे рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдХा рдФрд╕рдд рдк्рд░рддि рд╣рдЬाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рдФрд╕рдд рд╕े рдХुрдЫ рд╣ी рдКрдкрд░ рдпा рдЙрд╕рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рдеा। рдЗрд╕ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдоुрдЦ्рдп рджोрд╖ рдпрд╣ рдеा рдХि рдЗрд╕рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд░ाрдЬ्рдп рдХी 90 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ो рдЧрдпी рдеी рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рднी рд╡िрдЪिрдд्рд░ рдмाрдд рдпрд╣ рдеी рдХि рдЗрд╕рдоें рд╕े 68 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпे рдЧрдпे рдеे।         рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдЕрдзिрдХрддрдо рднाрдЧ рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рдиा рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рд╕рд░ाрд╕рд░ рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдоें рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП 68 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиा рд╕ंрд╡िрдзाрди рдХे рд╕ाрде рдХрдкрдЯ ( fraud ) рдХрд░рдиे рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (4) рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдХेрд╡рд▓ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рджेрддा рд╣ै, рдХिрди्рддु рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдЕрдирди्рдп рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдирд╣ीं рджेрддा। рд░ाрдЬ्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЙрди्рдирддि рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдоें рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╢ेрд╖ рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЙрди्рдирддि рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдирд╣ीं। рдпрджि рдпोрдЧ्рдп рдФрд░ рдХुрд╢рд▓ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкाрдиे рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдХिрдпा рдЬाрдпेрдЧा рддो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рд╣िрдд рдХी рдХ्рд╖рддि рд╣ोрдЧी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдХрд╣ा рдХि рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдХुрд▓ рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।         рдЬрдиाрд░्рджрди рд╕ुрдм्рдмाрд░ाрдпा рдмрдиाрдо рдоैрд╕ूрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдмाрд▓ाрдЬी рдХे рдоुрдХрджрдоे рдоें рджिрдпा рдЧрдпा рдиिрд░्рдгрдп рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдпे рдЧрдпे рдЖрд░рдХ्рд╖рдгों рдХो рд▓ाрдЧू рд╣ोрддा рд╣ै, рдЕрддрдПрд╡ рдоैрд╕ूрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЧрдпा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЙрд╕ рдиिрд░्рдгрдп рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ै।         рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдмрдиाрдо рдпूреж рдПрд╕реж рд╡ीреж рджрд▓рд░ाрдо' рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рдЖрджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рд░рдХाрд░ी рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдиिрдпрдо рдмрдиाрдпे। рдЗрди рдиिрдпрдоों рдХे рдЕрдзीрди рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें рдмैрдардиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдеा рдХि рдЕрдн्рдпрд░्рдеी рдпा рддो рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рд╣ो рдпा рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕। рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рдЕंрдХ рдкाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдпोрдЧ्рдпрддाрдиुрд╕ाрд░ рджिрдпा рдЬाрдиा рдеा। 40 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдб्рд░ी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдеे। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдЖрджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा 25 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдмँрдХрд╡рд░्рдб рдХ्рд▓ाрд╕ेрдЬ рдХрдоीрд╢рди рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдеी। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдиे, рдЬो рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рдеा, рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдЙрди рдпोрдЧ्рдпрддाрдУं (рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХोрд░्рд╕ рдФрд░ рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕) рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрдпे рдЧрдпे рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдкрд░ рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕ рдХे рд▓िрдП 40 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рддрдеा рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП 25 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЖрдкрдд्рддि рдХी। рдЙрд╕рдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдЕрдиुреж 14 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрд╕рдиे рджрд▓ीрд▓ рджी рдХि рдЙрд╕рдиे рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рдЕрдн्рдпрд░्рдеी рд╕े рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рд╣ैं, рдлिрд░ рднी рдЙрд╕े рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рдоिрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै।         рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рдЬрдм рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдЖрдзाрд░ рдк्рд░рддिрдпोрдЧी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдмрдиाрдИ рдЧрдпी рдеी рддो рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдкाрдд्рд░ рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╣िрдд рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдпोрдЧ्рдпрддाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдЕрди्рддрд░ рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрдирдоें рд╕े рдХिрд╕ी рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрд╕ी рднी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा, рдХ्рдпोंрдХि рдРрд╕े рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ोрдЧा рдХि рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХो (рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕рдЯी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी) рдХो рдЙрд╕ рджрд╢ा рдоें рднी рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рди рд╣ो рд╕рдХेрдЧा рдЬрдм рдХि рдЙрд╕рдХे рдЕंрдХ рдж्рд╡िрддीрдп рд╡рд░्рдЧ (рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕ рдкाрд╕ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी) рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеी рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╣ों। рдЕрддः рдк्рд░ी-рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХोрд░्рд╕ рдФрд░ рд╣ाрдпрд░ рд╕ेрдХेंрдбрд░ी рдХोрд░्рд╕ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдн्рдпिрд░्рдердпों рдХा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдордирдоाрдиा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЗрди рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рдмीрдЪ рдХिрдпा рдЧрдпा рдЕрди्рддрд░ рдХिрд╕ी рднी рджृрд╖्рдЯि рдХे рдиिрдпрдо рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп (рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдХे рд▓िрдП рдпोрдЧ्рдпрддрдо рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рдЪрдпрди) рд╕े рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╕рдо्рдмрди्рдз рдирд╣ीं рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдЕрдиुреж 14 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЕрддः рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ैं।         рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे 25 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рдмाрд░े рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЙрд╕ рдЖрджेрд╢ рдХो рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рдРрд╕ी рд╕ूрдЪी рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдЖрдзाрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░ेрдЧी। рдХिрди्рддु рдЬाрддि рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ, рдиिрд╡ाрд╕, рдЙрдкрдЬीрд╡िрдХा рдЖрджि рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдиा рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХ рд╢्рд░ेрдпрд╕्рдХрд░ рд╣ै। рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рдоुрдЦ्рдп рдк्рд░рд╢्рди рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЙрдХ्рдд рд╕ूрдЪी рдХिрди-рдХिрди рдмाрддों рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдмрдиाрдИ рд╣ै। рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рд╡рд░्рдЧों рдХी рд░ूрдв़िрдпों, рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрди्рдп рд╡рд░्рдЧों рд╕े рдЙрд╕рдХा рд╕рдо्рдмрди्рдз, рдЙрдирдХी рд╕рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдХрд░ рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдИ рд╕ूрдЪी рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдПрдХ рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рд╕ूрдЪी рдоाрдиी рдЬाрдпेрдЧी। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдоाрдорд▓े рдоें рдЬो рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖрджेрд╢ рдиिрдХाрд▓ा рдЧрдпा рд╣ै, рд╡рд╣ рдмँрдХрд╡рд░्рдб рдХ्рд▓ाрд╕ेрдЬ рдХрдоीрд╢рди рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рдЙрд╕рдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕рднी рдЬिрд▓ों рдХा рджौрд░ा рдХिрдпा рд╣ै, рд╡िрднिрди्рди рдЬाрддिрдпों рдХे рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдХो рд╕ाрде рд▓िрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдиिрд╡ाрд╕ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рдЙрдирд╕े рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рд╣ै। рдиिрд╡ाрд╕ рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдкрд░ рдз्рдпाрди рджिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рд░рд╣рди-рд╕рд╣рди рдХे рд╕्рддрд░ рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЙрдирдХे рдмाрд░े рдоें рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг рдХिрдпा рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖рдг-рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдоें рдЙрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рддрдеा рддрдд्рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЖँрдХрдб़े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдХे рдЙрдирдХे рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╕्рддрд░ рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХी рд░ूрдв़िрдпों рдЖрджि рдХो рднी рдз्рдпाрди рдоें рд▓िрдпा рд╣ै। рдЗрди рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЖрдпोрдЧ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╡िрднिрди्рди рд╕्рд░ोрддों рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै рдЬिрд╕े рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдоाрдиा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рддैрдпाрд░ рдХी рдЧрдИ рд╕ूрдЪी рдЖрдпोрдЧ рдХी рдХुрд╢рд▓ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै, рдЕрддः рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕े рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै।         рдЬрд╣ाँ рддрдХ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рд╕ीрдоा рдХा рдк्рд░рд╢्рди рд╣ै, рдпрд╣ рд╕ुрд╕्рдеिрд░ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ै рдХि рдЖрд░рдХ्рд╖рдг 50 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдирд╣ीं рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЪूंрдХि рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдоाрдорд▓े рдоें рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХुрд▓ 43 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╣ै, рдЕрддः рдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдПрд╡ं рди्рдпाрдпोрдЪिрдд рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрд╡рд▓ोрдХрди рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдпрдж्рдпрдкि рдХिрд╕ी рд╡рд░्рдЧ рдпा рд╕рдоुрджाрдп рдХो рдХेрд╡рд▓ рдЬाрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рддрдеाрдкि рдпрджि рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬाрддि рд╣ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़ी рд╣ुрдИ рдкाрдпी рдЬाрддी рд╣ै рддो рдРрд╕ी рдЬाрддि рдХो рдЙрд╕рдХे рдиाрдо рд╕े рд╣ी рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рд╕े рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (4) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा рдХ्рдпोंрдХि рд╕्рд╡рдпं рдЬाрддि рднी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХा рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рд╣ै। рдРрд╕ी рдЬाрддि рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрдзीрди рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╕ांрд╡िрдзाрдиिрдХ рд╣ोрдЧा। рдХिрди्рддु рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рдирд╣ीं рдХि рдпрджि рдПрдХ рдЬाрддि рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै рддो рд╡рд╣ рд╕рд░्рд╡рджा рдЙрд╕ рд╕ूрдЪी рдоें рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧी। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рд╕рд▓ाрд╣ рджी рдХि рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд░рд╣рдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рдпрджि рд╕рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рд╕рдордЭрддी рд╣ै рдХि рдХोрдИ рдЬाрддि, рдЬिрд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा, рдЙрди्рдирддि рдХे рдРрд╕े рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рд╕ांрд╡िрдзाрдиिрдХ рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै; рддो рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХी рд╕ूрдЪी рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рдкुрдирд░्рд╡िрд▓ोрдХрди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХो рдЙрд╕ рд╕ूрдЪी рд╕े рдиिрдХाрд▓ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдпा рдЧрдпा рдиिрд░्рдгрдп рдПрдХ рд╡ाрдж рдпोрдЧ्рдп рд╡िрд╖рдп рд╣ोрдЧा।         рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдо рдк्рд░рджीрдк рдЯрдг्рдбрди' рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рд╕рд░рдХाрд░ी рд░ाрдЬाрдЬ्рдЮा рдж्рд╡ाрд░ा рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों, рдкрд╣ाрдб़ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рджाрдЦिрд▓े рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрдпा। рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рджрд▓ीрд▓ рджी рдЧрдпी рдХि рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рд▓ोрдЧ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ैं, рдЕрддः рдпрд╣ рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╣ेрддु рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ै, рдХिрди्рддु рдкрд╣ाрдб़ी рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдкрджों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдоाрди्рдп рдирд╣ीं рдард╣рд░ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХे рдмрд╣ुрдордд рдХे рд▓िрдпे рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी 80 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдПрдХ рд╕рдЬाрддीрдп рд╡рд░्рдЧ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рд╡े рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд▓ोрдЧ рдирд╣ीं рд╣ैं । рдЙрдирдХे рдкेрд╢े рд╡िрднिрди्рди рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдЬीрд╡рди-рд╕्рддрд░ рд╡िрднिрди्рди рд╣ै। рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдХो рд╕्рд╡рдпं рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдирд╣ीं рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧाँрд╡ों рдоें рд░рд╣рдиे рд╕े рдХोрдИ рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХा рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЧाँрд╡ों рдоें рдбाрдХ्рдЯрд░ों рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрдиा рд╡рд╣ाँ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рдЖрд░्рдеिрдХ рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧों рдХे рдиाрдЧрд░िрдХ рдирд╣ीं рдмрдиा рджेрддा рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХी рдЧрд░ीрдмी рднी рдЙрдирдХे рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХा рдЖрдзाрд░ рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ो। рдЧрд░ीрдмी рддो рд╕ाрд░े рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рд╣ै।         рдкрд╣ाрдб़ी рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдмрддाрддे рд╣ुрдП рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдиाрдЧрд░िрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ैं। рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХो рдЖрд░्рдеिрдХрдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬांрдЪा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдпे рдХि рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рднाрдЧ рдХो рдХिрддрдиे рдордиुрд╖्рдпों рдХो рд╕рдо्рднाрд╡िрдд рд░ूрдк рд╕े рднрд░рдг- рдкोрд╖рдг рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдЬीрд╡рди-рд╕्рддрд░ рдХ्рдпा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдХी рд╕ीрдоा рдХ्рдпा рд╣ै। рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХो рдПрдХ рдкिрдЫрдб़ा рд╡рд░्рдЧ рдоाрдиा рдЬाрдпेрдЧा рдпрджि рд╡े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ाрдзрдиों рдХा рдк्рд░рднाрд╡ी рдвंрдЧ рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे рд╣ैं। рдЬрд╣ाँ рдХाрдлी рднूрдоि рдЦाрд▓ी рдкрдб़ी рд╣ै, рдЕрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╣ै, рд▓ोрдЧ рдЕрдирдкрдв़ рд╣ैं рдФрд░ рдЬिрдирдХे рдкाрд╕ рдиाрдордоाрдд्рд░ рдХी рд╕рдо्рдкрдд्рддि рд╣ै, рдпрд╣ рд╕рдм рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХी рдиिрд╢ाрдиी рд╣ै। рдЖрд╡ाрдЧрдорди рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЙрдкрд▓рдм्рдз рди рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдк्рд░рднाрд╡ी рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд▓ोрдЧ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ैं। рдкрд╣ाрдб़ी рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХे рд▓ोрдЧ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд░ूрдк рд╕े рднी рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХे рдиाрдЧрд░िрдХ рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХे рди рд╣ोрдиे рд╕े рдЙрдирдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХी рдЧрддि рдЕрд╡рд░ुрдж्рдз рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рди рддो рдЙрди्рд╣ें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдЕрд░्рде рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡ рдХा рдЬ्рдЮाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рди рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рддि рд╡े рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ी рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдЬрд╣ाँ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдпा рдкेрд╢े рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдмाрдзाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рд▓ोрдЧों рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рддि рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдЙрджाрд╕ीрдирддा рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣ै। рдкрд╣ाрдб़ी рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ाрдЦंрдб рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рджुрд░्рдЧрдо рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ैं। рдЙрдирдоें рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХी рдХрдоी рд╣ै।         рдХुрдоाрд░ी рдХेреж рдПрд╕реж рдЬрдпрд╢्рд░ी рдмрдиाрдо рдХेрд░рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдкिрдЯीрд╢рдирд░ рдХेрд░рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдЗрдЬрд╣ाрд╡ा рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдеी। рдпрдж्рдпрдкि рд╡рд╣ рдЖрд░рдХ्рд╖рдгों рдХी рдХोрдЯि рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЖрддी рдеी рддрдеाрдкि рдЙрд╕े рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкाрдиे рдирд╣ीं рджिрдпा рдЧрдпा рдХि рдЙрд╕рдХे рдХुрдЯुрдо्рдм рдХी рдЖрдп рд╡िрд╣िрдд рд╕ीрдоा рд╕े рдЕрдзिрдХ рдеी। рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рд╕ीрдоा рдЙрд╕ рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╡िрд╣िрдд рдХी рдЧрдИ рдеी рдЬो рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдпुрдХ्рдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЖрдпोрдЧ рдЗрд╕ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪा рдХि рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрдж्рдзрддि рдХा рдлाрдпрджा рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рдХेрд╡рд▓ рдЬाрддि рдпा рд╕рдоुрджाрдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ी рдеा рдФрд░ рдЗрд╕рдХा рд▓ाрдн рдзрдиाрдв्рдп рд▓ोрдЧों рдХो рдоिрд▓ рд░рд╣ा рдеा, рди рдХि рдиिрд░्рдзрди рд▓ोрдЧों рдХो। рдЕрддрдПрд╡ рдЖрдпोрдЧ рдиे рдпрд╣ рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдХि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдХे рд▓िрдпे рд╕ाрдзрди рдПрд╡ं рдЬाрддि рдпा рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдЕрдкрдиाрдИ рдЬाрдиी рдЪाрд╣िрдпे рдЬिрд╕рд╕े рдиिрд░्рдзрди рдФрд░ рдпोрдЧ्рдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХे। рдЖрдпोрдЧ рдиे рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЖрдп рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдЖрдзाрд░ рдоाрдиा рдФрд░ рдпрд╣ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдиिрдХाрд▓ा рдХि рдЬिрдирдХी рдЖрдп рд╕рднी рд╕्рд░ोрддों рд╕े 10,000 рд░ुрдкрдпे рд╕े рдХрдо рд╣ै рд╡े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЖрддे рд╣ैं। рдкिрдЯीрд╢рдирд░ рдХे рдХुрдЯुрдо्рдм рдХी рдЖрдп 10,000 рд░ुрдкрдпे рд╕े рдЕрдзिрдХ рдеी, рдЕрддрдПрд╡ рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрд╡рд░्рдЬिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।         рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рдЖрдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдкिрдЯीрд╢рдирд░ рдХे рдЕрдкрд╡рд░्рдЬрди рд╕े рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (4) рдХे рдЕрдзीрди рдкिрдЫрдб़ाрдкрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрд╡ं рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХो рдЕрднिрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рдиाрдЧрд░िрдХ рдХी рдЬाрддि рдоुрдЦ्рдп рдХрд╕ौрдЯी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХोрдИ рдЬाрддि рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЕрдерд╡ा рдоुрдЦ्рдп рдХрд╕ोрдЯी рдирд╣ीं рд╣ोрддी, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рдзрдирддा рдиिрд╢्рдЪрдпाрдд्рдордХ рдФрд░ рдЕрд╡рдзाрд░рдХ рддрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ाрдкрди рдХाрдлी рд╣рдж рддрдХ рдиिрд░्рдзрдирддा рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ोрддा рд╣ै। рдиिрд░्рдзрдирддा рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕рдо्рднाрд╡्рдп рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЙрдирдХी рдЬाрддि рдХे рдХाрд░рдг рдФрд░ рддीрд╡्рд░ рдмрди рдЬाрдпे। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рджрд░्рд╢िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдиाрдЧрд░िрдХों рдХे рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХा рдЕрд╡рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдоें рдЬाрддि рдФрд░ рдиिрд░्рдзрдирддा рджोрдиों рд╣ी рд╕ुрд╕ंрдЧрдд рд╣ैं। рдиिрд░्рдзрдирддा рд╕्рд╡рдпं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХा рдЕрд╡рдзाрд░рдХ рддрдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдиिрд░्рдзрдирддा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкिрдЫрдб़ेрдкрди рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рд╕ुрд╕ंрдЧрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХोрдИ рдЖрд╕ाрди рдмाрдд рдирд╣ीं рд╣ै।         рдЗрд╕рдХा рдЕрд╡рдзाрд░рдг рд░ाрдЬ्рдп рдХा рдХाрдо рд╣ै। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХी рдЕрдзिрдХाрд░िрддा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп рдХрд░рдиे рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╣ै рдХि рдХ्рдпा рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ рдХрд╕ौрдЯिрдпाँ рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╣ैं। рдпрджि рдпрд╣ рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै рдХि рдЬो рдХрд╕ौрдЯिрдпाँ рд▓ाрдЧू рдХी рдЧрдИ рд╣ैं, рд╡े рдЙрдЪिрдд рдФрд░ рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рд╣ैं рддो рдЗрди рдХрд╕ौрдЯिрдпों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдкिрдЫрдб़े рд╣ुрдП рд╡рд░्рдЧों рдХा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдЕрдиुрдЪ्рдЫेрдж 15 (4) рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╣ोрдЧा।         рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдмрдиाрдо рдиिрд╡ेрджिрддा рдЬैрди' (1981) рдХा рдоाрдорд▓ा рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдЕрдиुреж 15 (4) рдкрд░ рдЖрдзुрдиिрдХрддрдо рдФрд░ рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдоाрдорд▓ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдПрдХ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХ рдЖрджेрд╢ рдХो рд╡िрдзिрдоाрди्рдп рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдЕрдзीрди рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░ी-рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдоेрдбिрдХрд▓ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдФрд░ рдЕрдиु- рд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╢рд░्рддों рдХो рдкूрд░्рдгрд░ूрдк рд╕े рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдеा। рд░ाрдЬ्рдп рдХे 6 рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें MBBS рдХोрд░्рд╕ рдХे рд▓िрдП рдХुрд▓ рд╕्рдеाрди 720 рдеे рдЬिрд╕рдоें рд╕े 15 рд╕्рдеाрди рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЕрдиुреж рдЬрдирдЬाрддि рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдеे। рд╡िрдиिрдпрдо 20 рдХे рдЕрдзीрди рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ 50% рдХुрд▓ рдЕंрдХ рдХा рдФрд░ 33% рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрд╖рдп рдоें рд╡िрд╣िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рдХिрди्рддु рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдпे рдпрд╣ рдХेрд╡рд▓ 40% рдФрд░ 30% рд╣ी рд╡िрд╣िрдд рдХिрдпे рдЧрдпे рдеे। рд╡िрдиिрдпрдо рдХे рдЕрдзीрди рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдХो рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдЕрдн्рдпिрд░्рдердпों рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдоें рдЫूрдЯ рджेрдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдеी। рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдХुрд▓ 9400 рдЫाрдд्рд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдП рдЬिрдирдоें рд╕े 623 рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि/рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдЫाрдд्рд░ рдеे। рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे 108 рдоें рд╕े рдХेрд╡рд▓ 18 рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे 108 рдоें рд╕े рдХेрд╡рд▓ 2 рдЫाрдд्рд░ рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдкाрдХрд░ рдЙрдд्рддीрд░्рдг рд╣ुрдП। рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рд╕рдоिрддि рдиे рдЗрди рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдоें 5% рдХी рдЫूрдЯ рдк्рд░рджाрди рдХी। рдЗрд╕ рдЫूрдЯ рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рдХेрд╡рд▓ 25 рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдХेрд╡рд▓ 3 рд╕्рдеाрди рднрд░े рдЬा рд╕рдХे। рдЗрд╕ рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдЫूрдЯ рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдоें рдЗрди рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕े рдХाрдлी рд╕्рдеाрди рд░िрдХ्рдд рд░рд╣ рдЧрдпे। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд् рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдк्рд░рд╢्рдиाрд╕्рдкрдж рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХ рдЖрджेрд╢ рдЬाрд░ी рдХрд░рдХे рдЗрди рджो рд╡рд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдХी рд╢рд░्рдд рдХो рдмिрд▓्рдХुрд▓ рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा। рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рдиे рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЗрд╕े рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдХिрди्рддु рдЕрдкीрд▓ рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХो рдЙрд▓рдЯ рджिрдпा рдФрд░ рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХ рдЖрджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рд╢рд░्рдд рдХो рдШрдЯाрдиे рдХे рдЖрджेрд╢ рдХो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рдоेрдбिрдХрд▓ рдкрд░िрд╖рдж् рдХा рд╡िрдиिрдпрдо 2 рдЬो рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдХी рд╢рд░्рдд рд╡िрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдЖрджेрд╢ाрдд्рдордХ рдирд╣ीं рд╡рд░рди् рдХेрд╡рд▓ рдиिрджेрд╢ाрдд्рдордХ рд╣ै рдЕрддः рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХ рдЖрджेрд╢ рдЙрд╕рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕ рдЕрд░्рд╣рддा рдХो рдмрджрд▓ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдиुреж 15 (4) рдХे рдЕрдзीрди рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕ांрд╡िрдзाрдиिрдХ рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЗрди рд╡рд░्рдЧों рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╣рд░ рд╕рдо्рднрд╡ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░े рдФрд░ рд╡рд╣ рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдФрд░ рдЕрди्рдп рдЯेрдХрдиिрдХрд▓ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рд░ाрдЬ्рдп рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╢рд░्рддें рд▓рдЧा рд╕рдХрддी рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдпрджि рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рдк्рд░рднाрд╡ी рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ो рддो рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЕрд░्рд╣рддा рдФрд░ рд╢рд░्рддों рдоें рдпрдеोрдЪिрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рд╡िрдиिрдпрдо 20 рдХे рдЕрдзीрди рд░ाрдЬ्рдп рдХो рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░ рдЫूрдЯ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрди рд╡рд░्рдЧों рдХे рдЕрдн्рдпрд░्рдеिрдпों рдХो рди्рдпूрдирддрдо рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдХी рд╢рд░्рдд рдоें рдкूрд░्рдг рдЫूрдЯ рджेрдиा рдЕрдпुрдХ्рддिрдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдмिрд╣ाрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдорд▓ेрди्рджु рдХुрдоाрд░ рдмрдиाрдо рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдиिрд░्рдгрдп рдХो рдЙрд▓рдЯ рджिрдпा рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдЧрдпा рдеा рдХि рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рдЕрд░्рд╣рддा рдЕंрдХ рдХो рдХाрд░्рдпрдкाрд▓िрдХ рдЖрджेрд╢ рд╕े рдХрдо рдХрд░рдиा рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै। рдХ्рдпा рдРрд╕े рдоाрддा-рдкिрддा рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬो рдкрд╣рд▓े рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рдеे рдХिрди्рддु рдмाрдж рдоें рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдоें рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЧрдпे рдеे, рдж्рд╡ाрд░ा рдкुрдиः рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░рдХे рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдмрди рдЬाрдиे рдкрд░ рдзाрд░ा 15 рдФрд░ 29 рдХे рдЕрдзीрди рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдкрджों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рджाрд╡ा рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै ?         рдпрд╣ рдк्рд░рд╢्рди рдк्рд░рдзाрдиाрдЪाрд░्рдп рдЧुрдг्рдЯूрд░ рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдмрдиाрдо рд╡ाрдИ рдоोрд╣рди рд░ाрд╡" рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЙрдаाрдпा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХे рдоाрддा-рдкिрддा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╕े рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рдеे। рд╡े рджोрдиों рдХिрд╕ी рд╕рдордп рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдоें рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЧрдпे рдеे। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдЕрдкрдиे рдоाрддा-рдкिрддा рдХे рд╕рдо्рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд् рдкैрджा рд╣ुрдЖ рдеा। рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рдк्рд░рдпोрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдоें рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ों рдХो рдкिрдЫрдб़ी рдЬाрддि рдХा рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдиे рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рджिрдпे рдЖрд╡ेрджрди рдоें рдЕрдкрдиे рдХो рдкिрдЫрдб़े рд╡рд░्рдЧ рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рдХिрдпा। рдХिрди्рддु рд╡рд╣ рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкाрдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рди рд╣ो рд╕рдХा। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд् рд╡рд╣ рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдоें рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ "рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХी рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдоें рдЙрд╕े рдкुрдиः рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рдеा।" рдкрд░ рдЙрд╕рдиे рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдХिрдпा рдХि рд╡рд╣ рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдЧुрдг्рдЯूрд░ рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдеा। рдЙрд╕рдХा рдЪрдпрди рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдХिрди्рддु рдмाрдж рдоें рдХाрд▓ेрдЬ рдХे рдк्рд░рдзाрдиाрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕рдХे рдЪрдпрди рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд░рдж्рдж рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рдХि рд╡рд╣ рдЬрди्рдо рд╕े рд╣िрди्рджू рдирд╣ीं рдеा। рдк्рд░рдзाрдиाрдЪाрд░्рдп рдиे рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрди्рдз्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдПрдХ рдЖрджेрд╢ рдХा рдЕрд╡рд▓рдо्рдмрди рдХिрдпा। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХो рд░рдж्рдж рдХрд░рдиे рдХी рд╡िрдзिрдоाрди्рдпрддा рдХो рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдоें рдЪुрдиौрддी рджी।         рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХे рдкिрдЯीрд╢рди рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдЕрднिрдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдХिрдпा рдХि рдЬрдм рдХिрд╕ी рдЬाрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдп, рдЬिрд╕ рдЬाрддि рд╕े рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдоाрддा-рдкिрддा рдИрд╕ाрдИ рдзрд░्рдо рдоें рд╕ंрдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ुрдП рдеे, рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдкुрдиः рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рддो рд╡рд╣ рдкुрди: рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХा рд╕рджрд╕्рдп рдмрди рдЬाрддा рд╣ै, рдФрд░ рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे рдЬो рдХि рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рд╣ै; рд╡рд╣ рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ рдоें рдкрджों рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рджाрд╡ा рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╡िрдиिрд╢्рдЪрдп рдХрд░рдиा рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХा рдХाрдо рд╣ै рдХि рд╡े рдЙрд╕ рдЬाрддि рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдЕрдерд╡ा рдирд╣ीं। рдЪूँрдХि рдЬाрддि рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрдЧрдарди рд╣ै рдЬो рдХि рдЙрдирдХे рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬों рдоें рд╢ाрд╕िрдд рд╣ोрддा рд╣ै, рдЕрддः рд╡े рдпрджि рдЙрдирдХे рд░ीрддि-рд░िрд╡ाрдЬों рдоें рдпрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ो, рддो рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдХिрд╕ी рдирдП рд╕рджрд╕्рдп рдХो рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡े рдХिрд╕ी рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╕рджрд╕्рдп рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЕрддрдПрд╡ рдЖрди्рдз्рд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЧрдпे рдиिрдпрдо рдоें рдпрд╣ рдЙрдкрдмрди्рдз рдХि рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрди्рдо рд╕े рд╣िрди्рджू рдпा рд╕िрдХ्рдЦ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЕрд╡ैрдз рд╣ैं рдХ्рдпोंрдХि рдЖрджेрд╢ рдХे рдЦрдг्рдб 3 рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдХिрд╕ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХा рд╕рджрд╕्рдп рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрди्рдо рд╕े рд╣िрди्рджू рдпा рд╕िрдХ्рдЦ рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рд╕ुрд╕ंрдЧрдд рд╕рдордп рдкрд░ рд╣िрди्рджू рдпा рд╕िрд╡рдЦ рдзрд░्рдо рдХा рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।         рдЬрдЧрджीрд╢ рд╕рд░рди рдмрдиाрдо рднाрд░рдд рд╕ंрдШ' рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдордж्рд░ाрд╕ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХा рдПрдХ рдоेрдбिрдХрд▓ рд╕्рдиाрддрдХ рдеा। рдЙрд╕рдХे рдкिрддा рдХा рд╕्рдеाрдиाрди्рддрд░рдг рджिрд▓्рд▓ी рд╣ो рдЧрдпा। рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдиे рдЪрд░्рдо-рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдоें рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рдбिрдЧ्рд░ी рдХे рд▓िрдП рджिрд▓्рд▓ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡ेрджрди рдХिрдпा। рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдХो рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рдкрд░्рдпाрдк्рдд рдЕंрдХ рдоिрд▓े рдХिрди्рддु рдлिрд░ рднी рдЙрд╕े рдЗрд╕рд▓िрдП рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдирд╣ीं рдоिрд▓ा рдХ्рдпोंрдХि рдПрдХ рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдзीрди 60% рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕्рдиाрддрдХों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпे рдЧрдпे рдеे। 35% рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдеाрди рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеिрдпों рдХे рд▓िрдП, рдЬिрд╕рдоें рджिрд▓्рд▓ी рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдеा, рдк्рд░рдд्рдпрд░्рдеी рдиे рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдХी рд╡िрдзिрдоाрди्рдпрддा рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЪुрдиौрддी рджी рдХि рдЗрд╕рд╕े рдЕрдиुреж 14 рдФрд░ 15 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рд╣ोрддा рдеा। рд░ेрд╕्рдкाрди्рдбेрдг्рдЯ рдХी рдУрд░ рд╕े рдЙрдХ्рдд рдиिрдпрдо рдХो рджो рдЖрдзाрд░ों рдкрд░ рдЙрдЪिрдд рдмрддाрдпा рдЧрдпा। рдк्рд░рдердо рдпрд╣ рдХि рдЕрди्рдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рднी рдРрд╕ी рдиीрддि рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдпрд╣ рдХि рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдХाрд░рдг рдРрд╕ा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд╕рд░्рд╡рд╕рдо्рдорддि рд╕े рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЙрд╕ी рдХे рдЫाрдд्рд░ों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рд▓िрдП рд╕्рдеाрдиों рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдиुреж 15 рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддрде्рдпों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं। рджिрд▓्рд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдпा рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджेрд╢ рдХे рдЕрди्рдп рднाрдЧ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдкिрдЫрдб़ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдпोрдЧ्рдпрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рджिрд▓्рд▓ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЫाрдд्рд░ों рдХे рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрддः 60% рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХा рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд╣ै। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдХрд╣ा рдХि рд╕ंрд╕्рдеाрдЧрдд рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдпрджि рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдоें рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпाँ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं рдЬैрд╕े рдЕрд╕рди्рддुрд▓рди рджूрд░ рдХрд░рдиा рдпा рдкिрдЫрдб़ाрдкрди рдЖрджि।         рдЖрд░рддी рдмрдиाрдо рдЬрдо्рдоू рдПрдг्рдб рдХाрд╢्рдоीрд░' 1981 рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдЪ्рдЪрддрдо рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрд╕рди्рддुрд▓рди рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬों рдоें рдПрдореж рдмीреж рдмीреж рдПрд╕реж рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХे рдЖрд░рдХ्рд╖рдг рдХो рдЗрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдХि рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рдордирдоाрдиा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬिрдирдоें рдЕрд╕рди्рддुрд▓рди рд╣ै рдЕрддः рд╡рд╣ рдЕрдиुреж 15 (4) рдХा рдЕрддिрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддा рд╣ै। рд░ाрдЬ्рдп рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХुрд▓ 50 рд╕्рдеाрдиों рдоें рд╕े 25% рд╕्рдеाрди рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрд╕рди्рддुрд▓рди рдХो рджूрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд░рдХ्рд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдПрдХ рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा рдЬाрд░ी рдХрд░рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрд╕рди्рддुрд▓рди рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдХुрдЫ рдЧाँрд╡ों рдХा рд╡िрд╡рд░рдг рджिрдпा рдЧрдпा рдеा рдЬो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рдеे। рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдиे рдиिрд░्рдгрдп рджिрдпा рдХि рдЗрди рдЧांрд╡ों рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкिрдЫрдб़े рдоाрдирдиे рдХे рд▓िрдП рдХोрдИ рдаोрд╕ рдЖрдзाрд░ рдирд╣ीं рдеा рдЕрддः рдЗрди рдЧाँрд╡ों рдФрд░ рдЕрди्рдп рдЧाँрд╡ों рдХे рдмीрдЪ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╡рд░्рдЧीрдХрд░рдг рд╡िрднेрджрдХाрд░ी рдФрд░ рдЕрд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рдеा।